Henriette von Schirach clashes with Hitler (1)

Henriette Hoffmann was the daughter of photographer Heinrich Hoffmann, who had introduced Hitler to his then assistant Eva Braun. Henriette had married Baldur von Schirach who had become Gauleiter (district president) of Vienna. At the Nuremberg trial he was sentenced to 20 years. In 1950 the couple divorced on Henriette's demand, but she continued all her life to call herself Henriette von Schirach.

On the photo above, Henriette (right) is seen with Eva Braun (left) at the Berghof. The Schirachs counted among Hitler's personal friends, but they did not go there frequently. On one occasion though she wrote history, challenging Hitler and falling in disgrace jointly with her husband. The story is well known, that's to say, it has been retold by many people on many occasions. However, human memory being what it is (very unreliable, even with people in good faith) we had better be careful.

Both Schirach and his wife have left written accounts of the event, two each. He was officially recorded while relating it during his trial in Nuremberg (1946, three years after the facts), and he tells the whole story a second time in his 1967 memoirs. She also wrote about it in her memoirs, a first time in 1956 (thirteen years after the facts), and a second time in 1976. These four versions are different, and often contradictory.

Second-hand written information is provided by Nicolaus von Below, one of Hitler's adjutants, and third-hand information by Traudl Junge, one of his secretaries.

The most valuable source of circumstantial evidence however is Goebbels, who witnessed the last of the successive quarrels between Hitler and the Schirachs. And he kept a diary, which allows the right chronology to be unambiguously restored. The others, both Schirachs included, are mistaken in their chronology.

The conclusion is the following: the Schirachs, after a violent political quarrel with Hitler on the subject of Vienna and the Viennese, left the Berghof in the early hours of Friday 25 June 1943, never to return. Of this event we have seven written accounts (five by eyewitnesses), which we will distinguish by the letters A tot G.

Version A. Joseph Goebbels, 25 June 1943

In the course of two decades Goebbels compiled an very extensive diary, first handwritten, later dictated to a stenographer and typed on a daily base. An entry on a certain date means it was dictated on that day, relating to events of the previous day. Thus the entry of 23 June 1943 starts with the air raid on Krefeld, which is known to have happened in the early morning of the 22nd. The entries for 22 June and 25 June provide us with two crucial facts: Schirach was at the Berghof on Monday 21 June, and the Schirach couple hurried out in the early hours of Friday 25 June. Hence, they spent four nights there. (Schirach speaks of three days, Henriette of a single day and night.)

The relevant pages of Goebbels' diaries, taken from

Die Tagebücher von Joseph Goebbels, herausgegeben von Elke Fröhlich, Teil II, Diktate 1941-1945, Band 8, April-Juni 1943, K.G. Saur 1993.

are here; the translation below is ours. Goebbels' account of 25 June is twenty pages long and rather wandering, clearly the result of improvising from recent memory. The Schirach incident is somehow told twice, as if the dictation had been interrupted and carelessly resumed with some repetition. For all Goebbels tells us, the debate that night, with Henriette as much involved as her husband, was solely about Vienna. In particular, the Jewish question is not mentioned. Certainly it was not some embarrassment that withheld Goebbels, because earlier in his diaries he had written about the fate of the Jews in very direct words.

22 June 1943 (Tuesday)

p.507:

(...) All day long I'm occupied by the meeting of the Gauleiter. It starts at 10 and continues to about 19hrs. (...) Unfortunately Schirach is in the impossibility to give a talk because of his stay at the Obersalzberg.

23 June 1943 (Wednesday)

p.511:

During the night an extraordinarily heavy terror attack on Krefeld has taken place. The town is largely set afire.

24 June 1943 (Thursday)

p.520:

(...) Early in the evening we leave for Berchtesgaden. (...) Gruppenführer Bormann, adjutant of the Führer, is also on the train. He tells me a few things of the Obersalzberg. It is not cheerful.

25 June 1943 (Friday)

p.523:

(...) Early in the morning we arrive in Salzburg and have a wonderful trip through the valley towards Berchtesgaden. (...) At 11 in the morning we start right away the discussions in our three persons committee. They take place in the auxiliary branch of the Chancery. Both Lammers and Bormann are extraordinarily friendly with me.

p.525

(...) The discussion on the Ostpropaganda must be cut short because all the time there are phone calls from the Obersalzberg, that the Führer is expecting me.   

p.526:

(...) The Führer is already waiting for me. (…) Unfortunately he does not look in the best of healths. Visibly, recent times have very strongly gnawed him. Only a small part is left of the physical freshness that we used to admire in him.

Goebbels and Hitler on a walk (on some other occasion).

p.536:

(…) After that, I take a walk, alone with the Führer, to the tea house.

p.537:

(...) At the tea house we meet Schirach and his wife, Professor Hoffmann and the other visitors to the Obersalzberg. There is some talking about art and problems concerning theatre and movie. But the Führer involves himself very little in it. It is evident that he’s presently very much occupied, also internally, with questions of a political and military nature. (…)

In the evening I’m back then at the Obersalzberg for supper. At table a whole series of talks are starting, without a real theme being addressed. Again one sees that the Führer is very much preoccupied. (...) The head of the general staff, Zeitzler, comes for an extensive conference. The Führer wants to discuss the general military situation with him. During the interval I have the opportunity to have a long talk with Eva Braun.

p.538:

(...) In the evening we settle down with the Führer around the fireplace, and a series of various questions is started. (…) Schirach proves himself extremely clumsy in his stories and incites the Führer to a series of very biting replies. Again and again I try to prevent, by some witty interventions, that the conversation degenerate into a certain causticity; unfortunately Schirach does not in any way join me in this tactic.

In this context the theme ‘Vienna’ enters the debate. In his presentation of the problem the Führer is unrelenting. He repeats to Schirach the thoughts he has so often explained to me, and he starts, much to my surprise and joy, an exalting ode to Berlin.

p.539:

(…) Again and again Schirach and his wife emphasize to the Führer that Vienna too is enthusiastic for national socialism, but the Führer denies this with the remark that this is Vienna’s duty. Vienna has no privileges, and what is self-evident elsewhere should also be in Vienna.

Doing so, the Führer labelled himself as the objective champion of the interests of the German Reich, and nothing else. He declares that after his death one should get him out of his grave if he had ever hurt the interests of the Reich against his own better conviction. The Führer treats these questions without any resentment, which excites Schirach and his wife all the more. Schirach’s wife is completely overcome by the unexpected declarations of the Führer, and tears come to her eyes. But the Führer is relentless. When things have become factual, he knows no compromise. He answers her with a harshness that is just amazing. Schirach on the other hand becomes very small and reticent.

p.540:

(…) I am very happy with the unexpected declarations of the Führer. I had never thought that he regarded the capital of the Reich so favourably. (…) The inhabitants of Berlin, so he said, were a very zealous, optimistic and realistic people, one cannot help but admire and love their nature.

In this context the Führer becomes very excited and aggressive towards Schirach. Afterwards, the latter had not much to say any more. Again and again I try to mediate, so as not to let painful situations arise, but when the Führer has sunk his teeth into something, such an attempt is more or less hopeless.

Late that night we are informed of a heavy raid on Elberfeld. [This attack is known to have occurred in the night of 24-25 June, yet another confirmation of the date—C.I.]

p.541:

(…) All in all, it is a very animated and colourful evening, touching upon the most various problems. But through the behaviour of Schirach and his wife the evening has become somewhat tense. Schirach’s wife in particular behaves like a silly cow and does not pursue the Führer’s arguments in any way. However, this does not confuse him the least. He drops all politeness and considers the facts and nothing else. Afterwards, Schirach’s wife summarizes her whole misery in the words that she’d prefer to return with her husband to Munich, and Giesler to be sent to Vienna instead. The Führer refuses this categorically, says he doesn’t think of it, and that Schirach has to carry on in Vienna with his duty towards the party and the Reich. (...)


It’s already full morning when the Führer takes leave and retires, burdened by his concerns. The sun rises as I drive back from the Obersalzberg to Berchtesgaden. (...)

*

 


 

Eenentwintigen met Lambik en Jerom

Eenentwintigen is een wereldwijd verspreid kaartspel, eenvoudig om te spelen en grotendeels op toeval berustend. Er bestaan veel lokale varianten, maar Nederland en België vallen op doordat ze een soort Beneluxvariant beoefenen met 32 kaarten in plaats van 52.

Het internationale eenentwintigen, in het Engels bekend als blackjack, gebruikt dus het volledige spel van 52. De oorsprong blijkt in Frankrijk te liggen (jeu du 21), en de oudste beschrijving die ik heb kunnen vinden dateert uit 1827, en is hier na te lezen. De kaarten 2,3,4,5,6,7,8,9,10 hebben de waarde die erop staat, voor de waarde van een aas kan men telkens kiezen tussen 1 en 11, en de plaatjes (boer, vrouw, heer) tellen voor 10. Een 'onmiddellijke 21', verkregen met de eerste twee kaarten, wordt dubbel beloond. De ene kaart moet dus een aas zijn, en de andere een plaatje of een 10. Twee azen tellen niet als iets bijzonders, maar gewoon als 1+1 of 11+1.

De Nederlandse variant gebruikt een spel van 32 kaarten, dus het spel ontdaan van 2,3,4,5,6. De kaarten 7,8,9,10 hebben de waarde die erop staat, en voor de plaatjes geldt: boer=1, vrouw=2, heer=3. Voor de waarde van een aas kan men telkens kiezen tussen 1 en 11, maar 2 azen mag men ook als 21 rekenen. Een 'onmiddellijke 21' (twee azen of een aas en een 10) is winnend, maar wordt niet dubbel beloond. Ook binnen de Nederlandse regels bestaan nog vele varianten, men zie b.v. hier. Vreemd is, dat het Prisma Kaartspelenboek (hier) onder 'eenentwintigen' enkel het internationale blackjack verstaat. Dat is niét vreemd voor het Groot Spectrum Spellenboek (hier), want dat is uit het Engels vertaald.

Over naar Vlaanderen. Om de Vlaamse regels te kennen wenden we ons tot het oervlaamse Suske en Wiske, met name album 28: De spokenjagers, uit 1956. Enige voorzichtigheid is wel geboden. Toen Vandersteen op de Nederlandse markt wou doordringen heeft hij, eenvoudig gezegd, zijn ziel verkocht. Toen heeft hij Sidonie en Schalulleke herdoopt, tot daar nog, maar van uitgerekend De Spokenjagers blijf niet veel over. De barones, die oorspronkelijk het karikaturale gebroken Vlaams van de franskiljons sprak, drukt zich in de nieuwe editie plotseling in correct Nederlands uit, wat op Vlamingen totaal onnatuurlijk en vooral totaal ongrappig overkomt. Vergelijk hieronder even de barones van 1956, 1957 en 1964:

Noteer dat er tussen de versies 1956 en 1957 ook al verschil is! In de oerversie is het franskiljons van de barones overal nog veel franskiljonser dan het jaar nadien. Bovendien zijn er plaatjes geknipt (daarom kloppen de nummers en zelfs het blauw/rood van de bladzijden niet meer) en van sommige is de tekst helemaal veranderd. Foei, Willy! Om op zijn Vlaams te eenentwintigen moeten we dus de oerversie consulteren, niet de bijgewerkte latere edities. Wij garanderen persoonlijk de authenticiteit van de volgende vijf stroken uit 1956.

Lambik en Jerom gaan dus aan het eenentwintigen met als inzet een geheimzinnige kist met bloedstollende inhoud.

Hier leren we dat het spel in het Antwerpen van 1956 blijkbaar nog "naar de 21" heette. Maar een eerste moeilijkheid duikt ook al op: Lambik legt een spel kaarten, geschikt voor bridge en poker, op tafel. Dat zijn er dus 52, terwijl we er toch maar 32 zouden verwachten. Alle kaarten die verderop ontcijferd kunnen worden zijn er inderdaad uit een spel van 32.

Als er twee spelers zijn, dan wordt door toeval bepaald naar wie de bank gaat. Hier dus naar degene die het gecoupeerde pakje met de hoogste onderkant kiest. Ik wist overigens niet dat een 7 een "zift" genoemd werd, het WNT vermeldt die betekenis ook niet.

Het spel begint! We zien dat elke speler onmiddellijk zijn twee kaarten krijgt, die allebei gedekt geserveerd worden. (Dus niet: de tweede kaart pas nadat men ingezet heeft op grond van de ene kaart die men al kent. Hier ligt de inzet natuurlijk op voorhand vast en moet er niet gespeculeerd worden.) Beide spelers bekijken hun kaarten, en de bankier legt de zijne gedekt terug op tafel. De bankier serveert de gevraagde kaart door de onderste van het pak te nemen. (Ik herinner mij het gebruik dat men de kaart die helemaal onderaan zit helemaal bovenop legt, en dan pas van onderen af begint te serveren.) Over naar de volgende fase.

De gevraagde kaart wordt ongedekt op tafel gelegd, en het gaat wel degelijk volgens de Nederlandse spelregels: boer=1, dame=2, heer=3. De bankier die moet spelen legt zijn eigen kaarten ongedekt op tafel, en serveert ook zichzelf van onderin het pak. En nu de finale!

Jerom blijkt het spel niet goed te kennen, want hij stelt een 'gelijk spel' vast. Lambik kent het iets beter, maar drukt zich in zijn euforie zeer slecht uit. Het is niet zo dat de bankier een punt meer heeft (dan zou de bankier bij een gelijkspel van 21 op 22 uitkomen en dus 'springen') maar dat bij een gelijk puntental de bank wint. In het internationale blackjack moet de bankier nooit beslissingen nemen, want het ligt volkomen vast hoe  hij moet spelen: hij moet kaarten nemen tot hij minstens 17 heeft, en dan stoppen. Mocht Lambik de bank houden in Las Vegas, dan moet hij stoppen bij de 18 die hij heeft, en "19" als gewonnen verklaren. Maar in Vlaanderen moet de bankier dus wél keuzes maken. Uit het fragment kunnen we niet opmaken of er al dan niet een grens bestaat waarbij de bankier mag (maar niet moet) stoppen. Het lijkt logisch dat er zo'n grens bestaat, en die kan best bij 17 liggen. 

 Ik herinner mij ook de afspraak dat "zeven kaarten die samen de 21 niet overschrijden" als gewonnen gold. "Gewonnen" moet allicht betekenen: als de bank niet zelf 21 behaalt.

Uit dit alles hebben wij voor binnenhuisgebruik, met spelers vanaf 8 jaar, een eenvoudig stel spelregels à la Lambik en Jerom destilleerd: hier te consulteren in geval van betwisting.

*

De kaart die de eerste keer met 'flap' en de tweede keer met 'flop' op tafel gekwakt wordt is een vrouw, aangegeven met de Franse beginletter van 'Dame'. Voor een kind, dat de waarde van de plaatjes afleest aan de letter die erop staat, is zo'n Frans stel kaarten zeer verwarrend, want de V staat niet voor 'vrouw' maar voor 'Valet'.

Er bestaan wel degelijk speelkaarten met de Nederlandse letters voor Heer-Vrouw-Boer, zie bovenste rij. Daaronder het veel bekendere Franse trio Roi-Dame-Valet. De Nederlandse benamingen zijn overigens bepaald ongelukkig: een 'heer' met een kroon noemen wij toch een 'koning' nietwaar, en een 'boer' in elegante hofdracht, gewapend met een hellebaard? Een 'zot' is het evenmin, want die kennen we ondertussen als de Joker, die inderdaad als hofnar uitgedost is. De elegante Franse 'valet' draagt zijn naam tenminste met waardigheid, hoewel een 'dame' met een kroon toch eigenlijk een 'koningin' is? Juist, maar Roi en Reine zouden dan onder dezelfde beginletter optreden, en dat is door de degradatie tot 'dame' vermeden. Van 'Franse valet' gesproken, er blijkt ook een typisch 'Belgische valet' te bestaan, met name in de klaveren: 

De bovenste kwartieren in het 'Belgische' schild zijn die van het Spaanse Castilië en Leon, maar de combinatie met de onderste blijkt niet een werkelijk bestaand geheel te vormen.

*

Update 30 januari 2019. Van het kasteel van Rodeldale van barones de la Meer de Rodelle naar het kasteel van Bellevue van Madame de Pompadour is maar een stap. Op 25 mei 1769 soupeerde Lodewijk XV daar in select gezelschap om zijn kersverse maîtresse Comtesse du Barry te doen aanvaarden. We vernemen van Jacques de Saint-Victor, Madame du Barry, Perrin 2002, p.125 (hier):

Après le souper, le roi propose de jouer au vingt-et-un, jeu qu'affectionne beaucoup la comtesse.

Behalve Louis XV en Madame du Barry worden als deelnemers nog vernoemd Hortense Félicitée de Mailly de Nesles, marquise de Flavacourt en Louis François Armand Vignerot du Plessis, duc de Richelieu. Het is eens wat anders dan Lambik en Jerom! Ze speelden blijkbaar ook niet voor een habbekrats: 

Le vieux libertin [Richelieu] fait même expres de perdre une somme  considérable pour complaire à sa protégée [Madame du Barry].

P.S. De Bourbonse bok is in zijn bed gestorven, maar Madame du Barry heeft als maîtresse de l'avant-dernier tyran des François nog het podium gehaald in een gloednieuw spel:

Update 13 september 2022. In Coronatijden heb ik Rummikub leren kennen, dat met blokjes gespeeld wordt maar in oorsprong een kaartspel is. Vormelijk zou een grote vereenvoudiging plaatsvinden als men zou kaarten met 'rummikub'-kaarten: 

Vier kleuren, cijfers oplopend van 1 (laagste waarde) tot 13 (hoogste waarde), simpeler kan niet! Het enige wat nog moet gebeuren is: een symmetrische versie ontwerpen (elke kaart diagonaal verdeeld, met het cijfer boven en, omgekeerd gedrukt, onder de diagonaal) en op de markt brengen.  

*

Een bladzijde Bomans — Gods ondoorgrondelijke wegen

In de kou. Godfried Bomans en Michel van der Plas over hun roomse jeugd en hoe het hun verder verging. Negende druk, 1972, pp.77-79

*

B.  Ik zei je al, dat ik ook voorzitter van de missieclub was, maar daar viel niet veel aan te beleven, want de augustijnen hadden alleen een post in Bolivia. Dat lag zo ver dat we zelfs geen hoop hadden om te controleren of dat wel waar was. Maar goed, daar gingen dan af en toe wel jonge augustijnen naar toe. En ik herinner me nog goed—het is een heel gek verhaal—dat we allemaal moesten sparen, want er was weer zo'n edelmoedige jongeling, ditmaal van arme doch oppassende ouders uit de Beemster en die zou erheen. Maar die ouders konden dat niet betalen en de orde deed dat blijkbaar niet. Toen moest de school hem adopteren en dat deden we door de loden capsules van wijnflessen te sparen en het zilverpapier van kwattarepen te verwijderen. Er stond een grote ton onder aan de trap en daar gooiden we dat allemaal in. Ook postzegels waren welkom, gewoon gebruikte, die je van de enveloppes afweekte. Ik heb nooit begrepen hoe dat de missie vooruit kon helpen, en het is ons ook nooit uitgelegd, maar dat hebben we jaren volgehouden en die pater was dan eindelijk rijp.

Die is toen afgereisd met ondergoed van ons en een habijt van ons, en zakgeld van ons, en de hele school was koortsachtig opgewonden, want er ging nu iemand op onze kosten de heidenen bekeren. En die boot komt in Zuid-Amerika aan, ergens in een heel klein haventje, want het moest allemaal op een koopje gaan, er wordt een plank uitgelegd en met die twee koffers, links en rechts, blij over die plank voortstappend is hij toen uitgegleden en in dat hele kleine haventje verdronken. Weg al onze postzegels, want hij zonk als een baksteen. De oorzaak hiervan was, dat hij gehoord had dat die heidenen daar zo verschrikkelijk stalen en daarom had hij die twee koffers met leren riempjes aan zijn polsen vastgemaakt, dus nog een keer bovenkomen was er niet bij.

Rector Vlaar stond nu voor de bovenmenselijke taak die afgang op waardige wijze aan ons mede te delen. De school werd op de cour verzameld, de rector besteeg het bordes en zei met zachte stem, dat pater Remigius op de drempel van zijn reusachtige opdracht plotseling ontslapen was. Op heldhaftige wijze was hij ten onder gegaan. Er ontstond een stilte. Toen vroegen een paar scholieren aarzelend: hoe? Rector Vlaar dorst dat niet goed te zeggen, want pater Remigius had nog niet eens het vasteland betreden, laat staan een heiden bekeerd, maar hij moest wel en hij legde toen uit, dat de pater door Gods onnaspeurlijke raadsbesluiten van de plank gegleden en in het water gevallen was en op die wijze zacht, kalm en vol berusting de eeuwige zielerust was ingegaan. Hij verpakte het zo, dat er geen gelach ontstond.

P. Een niet geringe prestatie ...

B. Toen keerde hij zich om en ging waardig naar binnen. De school verspreidde zich over de cour, helemaal verslagen, en opeens zag ik iedereen schuin tegen allerlei bomen staan, huilend van het lachen... Er was even tijd nodig geweest om die clericale verpakking los te wikkelen en te kijken wat erin zat. Het bleek toen dat hij gewoon van de loopplank naar beneden gelazerd en verzopen was. Het overhouden van die kern sloeg een massale hysterie los.

*

Ella Lingens-Reiner — Prisoners of Fear

The Austrian doctor Ella Lingens-Reiner (short biography here) spent 26 months in Nazi captivity, mostly in the Women's Concentration Camp at Auschwitz-Birkenau. (For a more detailed chronology, see the end of this post.) Immediately after the war she wrote an impressive account of her experiences and Prisoners of Fear was published in London in 1948. I found it on the internet and read the pdf file. Having done so, I recommended it to my friends and relatives, especially the doctors among them. As the book was not available for loan where I live, I bought one of the extant copies on eBay (which I'll leave to the University Library) and read it again. Need I say I was very impressed with the book?

As with other books that impress me, I wanted to know all about its genesis. For one thing, I was convinced from the very beginning that Prisoners of Fear, with its perfect eloquent language and British units (yards, miles, Fahrenheit, stone), was a professional translation, and not by the author. This sparked my desire to find and read the original. After all, I never read a translated book if the original is written in a language that I understand, German for instance. Digging up the original took a lot of time and effort, and to make the complete history of the book more or less clear, I had to gather information from two national libraries (Austria and, yes, Australia) and two university libraries (Oxford and Warwick).

We will consider successively

1. Gefangene der Furcht, 1947 (German typescript, unpublished)
2. Prisoners of Fear, 1948 (English translation of 1)
3. Prisoners of Fear, 1958 (paperback re-edition of 2)
4. Gefangene der Angst, 2003 (German adaptation of 1 and 2)

1. Gefangene der Furcht, 1948

The German typescript was photocopied in 1990, and the photocopies bound in one volume: item # 1,368.922-C of the Austrian National Library (file card here). The very first section (Vorwort der Autorin, Author’s Preface) is typographically different from the rest of the typescript. It has in pencil the mention Rückübersetzt aus dem Englischen (re-translated from English) and so was inserted later, when the translation had already been made. The original five-page German Vorwort (Preface) is among Ilsa Barea’s papers in the Barea Archives of the Bodleian Library.

Many chapters have Roman numerals, some with the letter K (Kapitel, Chapter), but most of these intended chapter numbers are crossed out and none have been used. The author numbered the pages of each chapter independently of the other chapters, each time starting with 1. In two chapters she accidentally jumped a number. Below, we give her page numbers in parentheses.

Not counting the title page, and using the original Preface, the typescript must have contained 300 pages. We have ourselves numbered the pages of the typescript from 001 to 300. 

Gefangene der Furcht: title page, probably not from the typoscript

p001—Vorwort (1-6)
p007—Die Vorgeschichte (1-6)
p013—Verhör und Gefängnis (1-12)
p025—Vorbereitung aufs Lager und Fahrt nach Auschwitz (1-11)
p036—Die ersten Eindrücke (1-23)
p059—Das Frauenkonzentrationslager Birkenau bei Auschwitz (1-25)
p084—Das Krankenrevier im Frauenkonzentrationslager Birkenau bei Auschwitz (1-24)
p108—Das Inferno (1-28)
p136—Die Häftlinge. Die Deutschen. (1-39)
p175—Die Polinnen (1-10)
p185—Die Russinnen (1-7, number 3 accidentally jumped by the author)
p191—Die Jüdinnen (1-18, number 6 accidentally jumped by the author)
p208—Die Waffen SS (1-38)
p246—Zwischenspiel (1-10)
p256—Im Frauen-Aussenkommando ‘Agfa-Camera-Werke’ des KZ Dachau (1-22)
p278—Die letzten Wochen (1-14)
p292—Das Ende (1-9)
p300—last page.

2. Prisoners of Fear, 1948

The archives of the publishing company Victor Gollancz Ltd. are held at the Modern Records Centre of the University of Warwick Library (here). Among the documents we find a Contract Ledger (here) of which MSS.318/2/2/2 folio 88 contains Contract details, Sep 1947-Feb 1953 including

'Prisoners of fear' by Ella Lingens-Reiner, translated by Ilsa Barea

A lot can be inferred from the contract details rendered below.

Gollancz must have received the manuscript before 9 May 1947, this being the oldest date mentioned. A first cheque was paid on 30 May 1947 and a second one, passing proofs, on 21 November 1947. The Author’s Preface, dated December 1947, was written shortly afterwards and Prisoners of Fear was published on 6 May 1948. In Gollancz’s Left Book Club it was the monthly choice for April 1948; the books were restricted to club members because of their low price.

 
Returning to the ledger: apparently the title was Concentration Camp before being changed to Prisoners of Fear on 13 November 1947. In the column “Author and/or Proprietor” we find “(Dr. Lingens-Reiner)” above “Mrs. Ilsa Barea”, with the words “Agent/with(?)/Translator” added between the lines. In the book as it was published nothing indicates that it is a translation, and the Author’s Preface ending with “London, December 1947” adds to the illusion.

The translator's husband, Arturo Barea, signed the three-page Introduction. All his books were in Spanish, and it is well known that his wife Ilsa systematically translated them into English, with striking stylistic elegance. Ilse Pollak, also known as Ilse Kulcsar or Ilsa Barea, after her first and second husbands, had been born in Vienna but eventually went to live in Britain in 1939. (Relevant pages of a recent Ph.D. on Arturo and Ilsa Barea here.)

Comparison of the English text with the German original reveals that the translator has also done some editing; not infrequently, text has been moved, cut, modified, clarified or inserted. Cuts range from a single word to a chunk of two whole pages. Two cuts are indicated in the typescript by the handwritten mention, in pencil: (im englischen text) gestrichen (cut in the English text). Interestingly, some handwritten modifications in the typescript have been made after the translation was finished.

3. Prisoners of Fear, 1958

The last mention in the contract details of the ledger, in pencil, reads  

23/10/58 Rights reverted to author.

Not accidentally then the book got re-edited in 1958. The Bodleian Library of Oxford University has an Archive of Arturo and Ilsa Barea (catalogue here), which comprises

>  J. Ilsa Barea's correspondence 1940-1972  

> Ilsa Barea's correspondence with friends  

> Folder 6: 

Ella Lingens-Reiner, author of Prisoners of Fear translated by Ilsa Barea

There we find a letter, dated 18th March 1958, from Ilsa Barea to Frank Rudman, the pioneering British paperback publisher. It starts as follows

Apparently, the paperback edition of Ella Lingens-Reiner's Prisoners of War (sic) was going well by then. Nevertheless, this 1958 edition as Ace Book H184 is hardly ever mentioned and it proved very difficult worldwide to find a copy. Eventually, the National Library of Australia provided me with the following precious reproductions of their paperback Bib ID 2256476.

The whole ACE BOOKS series is cheap, in every way, but at least translator Ilsa Barea is given full credit. Perhaps she simply took it, because in her letter she refers to "the Gollancz protest", which shows that the parting with the first editor had not been a friendly one.

4. Gefangene der Angst, 2003

The German edition of 2003, when Ella Reiner was 95 years of age, is edited by her son Peter Michael Lingens. The original title has been slightly changed: "Furcht" is replaced with "Angst” which is more or less synonymous. In the preface (p.9, here) we learn that the new book was obtained from both the English edition and the German manuscript by omitting and adding material.

*

In her book Ella describes, not strictly chronologically, her life from October 1942 to June 1945. The following episodes can be distinguished, though for most of them the information is scattered. 

1. Police prison in Vienna (October 13, 1942 - February 16, 1943, being 4 months): pp.2-15
2. Transfer to Auschwitz/Birkenau (4 days): pp.16-19
3. Concentration Camp Auschwitz/Birkenau (February 20, 1943-early December 1944, being 22 months) 
4. Transfer to Dachau (early December 1944, five days): pp.159-162
5. 'Notables' Prison Building of Concentration Camp Dachau (2 December 1944, three days): p.162-163
6. Transfer to Munich: p.163
7. Munich/Giesen working party in the Agfa factory of I.G. Farben (mid December 1944-mid February 1945, being two months): pp.163 and following
8. Nervous breakdown and transfer to Dachau (mid-February 1945): p.179
9. Women's hospital in Concentration Camp Dachau (mid-February 1945-April 29, 1945, two and a half months), first as a patient, then as a doctor: pp.180-189
10. In the liberated former camp Dachau (April 29, 1945-mid June 1945, seven weeks): pp.189-195.

Her stay in Auschwitz/Birkenau (item 3) is further subdivided as follows:

• a few days as an ordinary prisoner: p.20 and following, p.113
• as a doctor in the German ward
• as a doctor in the Polish ward, punished for not coping with the German prostitutes, p.107
• as a typhus patient (13 days ill, then three weeks recovery, ending in August 1943: p.52, 58, 143) 

• as a doctor in another Polish ward, p.109 

• as a doctor for the agricultural working party in Babice 
• as a doctor in the ward of the former Gypsy Family Camp (November 1944): p.54, p.157 

Thanks to the internet, many people whose names are not given in the book can be precisely identified. The experienced Jewish doctor who helps Ella professionally and with whom the personal friendship continued after the war is Lucie Adelsberger. 

missionarius explicatus

 
Missionarius (a missione) est sodalis cuiusdam religionis qui ceteros religionis aliae convertere ad propriam temptaret. Usus missionariorum saepe conectitur Christianitati, sed vero et discipuli Buddhismi theoriam missionaricam invenerunt.

To be in line with history, this post should continue in Latin, the language most used for sexual matters not intended for everybody's ears. However, our three sources being English, we'll restrict ourselves to a simple  

horresco referens. 

At the risk of disappointing you, we start with a purely etymological question: where, when and how did the term missionary position originate?

Missionary in vertical position

The answer is to found in Sexual Behavior in the Human Male by Kinsey e.a. (1948, relevant pages here). 

Most persons will be surprised to learn that positions in intercourse are as much a product of human cultures as languages and clothing, and that the common English-American position is rare in some other cultures. (...) It will be recalled that Malinowski (1929) records the nearly universal use of a totally different position among the Trobrianders in the Southwestern Pacific; and that he notes that caricatures of the English-American position are performed around the communal campfires, to the great amusement of the natives who refer to the position as the "missionary position". (p.373)

Now Malinowski's The Sexual Life of Savages in North-Western Melanasia (1929) can be consulted online. (Relevant pages here.) The word "missionary" occurs seven times, but not in the section The act of Sex (pp.335-343). We do find contempt of the natives for the "missionary fashion" of holding hands and leaning against each other, called "one of the novel immoralities introduced by Christianity" (p.479). Also, it is recorded that it is one of the special accomplishments of native cook-boys and servants (...) to imitate the copulatory methods of their masters, a certain Gomaya being perhaps the best actor in this respect.

So it would appear that Kinsey concocted a condensed quote out of these several strands, adding campfire performances as couleur locale. The exotic information may have been Malinowski's, but it was Kinsey who coined the "missionary position". Anyhow, it's a contemptuous description by the Melanesian natives of a white man's ridicule and clumsiness.

One year after Kinsey and two decades after Malinowski, the Anglican Church also published on Melanesian missionaries. We refer to it for additional information on the subject.

Now that the term has been explained, let's dig somewhat deeper. White Christians settling among savages and caught in their weird practice had their excuses ready: M/F=incubus/succuba was the only theologically approved way. After all, God created man to be dominant/active and woman to be submissive/inactive! (Sort of argument to be found in Ephesians 5:23.) Also, reproduction being the first and only goal of these activities, it's only appropriate that man should be seen plowing the fertile soil. Hence all theologians since Saint Paul agree: situs naturalis est, ut mulier sit succuba et vir incubus. Dieu le veut! Everything else is situs innaturalis, by which the almighty Creator of The Universe is cosmically displeased. These unspeakable acrobatics lead straight into hell, you be warned. Apparently, Melanesia is not "naturalis" and—strangely enough—neither are our fellow mammals; if you do as they do (a tergo, modo pecunum) you're singled out for doom.

Those eager for more theology can consult 

James A. Brundage, Let me count the ways: canonists and theologians contemplate coital positions, Journal of Medieval History 10 (1984), 81-93. (here)

Theology counts as the biggest waste of intellectual energy in western history, and peeking into people's bedrooms is just one example to prove it. After all, what came of it? Today there is hardly a movie in which a man and a woman are not seen involved in non-theological bedroom activities. Next time, pay some attention, and take notes. Most of the time you will not see a plowing man but a riding woman. In this Canadian Ph.D. thesis I learnt that the Latin for the latter is equus eroticus. But doesn't one image tell more than a thousand words? Here they come. We leave it you to fill in the Latin captions.

Added 25 September 2021.  Adelbert von Chamisso travelled around the world in 1815-1818, and provides us with some extra information concerning the liberal attitudes prevailing on the Pacific Islands, more specifically Pelli Island in the Carolines. (Read the German text in Latin font here: Die Carolinen-Inseln. Should you prefer the original with the footnotes, download it here. The pages relevant for our subject are 165, 177, 180-181.) About the inhabitants, devoid of any form of shame, we learn the following:

1. Men and women are completely naked. (In former times, men on the Mariana Islands also used to be naked, but in Chamisso's days Pelli island seemed the only one left with this tradition.)
2. They copulate before everyone's eyes like animals would. 
3. Women have also sex when pregnant, but a chief designates a man of his choice to act on his behalf. (A man may have several wifes, but in other islands these have no intercourse with other men.) 
4. Marriage and divorce are entirely trivial matters. 

Some challenge for a Christian missionary!

Buchenwald-Dora-Belsen

In 1945 verscheen bij Uitgeversbedrijf FIAT, Gent, een merkwaardig boekje (110 bladzijden) over het kampleven:

De eerste merkwaardigheid is, dat de schrijver onbekend is. Die 'Z.L. Smith' is een pseudoniem, maar van wie? In het boek zelf worden over de ik-persoon de volgende biografische gegevens verstrekt: 

Georges Herreman, geboren in Oostende op 14/2/1915, zoon van Louis Herreman en Maria Palfijn, broer van Lydia Herreman; eind 1942 getrouwd met Marguerite Van Daele, zoontje Leopold geboren op 14/6/1944; frequenteert  “De Pluim” in Brugge; katholiek, lid van de “Turngilde”, verwoed schaker, allicht lid van een club. Technicus van beroep, werkt mee aan het drukken van het sluikblad “De Patriot”, waarin hij ook teksten schrijft, andere corrigeert en ze typt (p.8) Stopt namens zijn verzetsgroep geld toe aan “Madame Van Den Casteele van Gent”, weduwe van een gefusilleerde mede-activist. Een z.g. 'vriendin' van haar brengt hem bij de Gestapo aan, en op 5/5/1944 wordt hij thuis aangehouden. Na eenzame opsluiting en (hardhandige) ondervraging wordt hij via Antwerpen naar Buchenwald gestuurd, waar hij op 24/6/1944 zijn eerste 'Appell' beleeft. Hij wordt tewerkgesteld in de D.A.W. (Deutsche Aufrüstungsgewerke). Na enkele maanden (alleszins na 12/10/1944) wordt hij naar Dora verplaatst. Op zijn verzoek (p.97) wordt hij daar als technicus ingeschakeld bij de onderaardse productie. Op 3/2/1945 wordt hij, blijkbaar wegens een of andere vorm van sabotage, overplaatst naar Bergen-Belsen, waar hij door de Engelsen bevrijd wordt (zondag 15/4/1945).

Zoals de auteur zelf meedeelt zijn "de namen" in zijn verhaal fictief, en dat moet ook op "Georges Herreman" slaan. Waartoe zou een pseudoniem dienen als binnen in het boek de echte naam te lezen staat? Uit de archieven van de Burgerlijke Stand blijkt dat er op 14/02/1915 in Oostende maar twee mannen geboren zijn: Marcellus BROUCKAERT en Albertus Audomarus VANDAELE. Een internetzoektocht, waarbij deze namen geassocieerd werden met respectievelijk Buchenwald, Dora en Belsen, leverde niets op. Zoals anderen ook al hebben vastgesteld: er is niemand bekend die aan de biografische gegevens van het boek beantwoordt.

De auteur heeft dus veel moeite gedaan om zichzelf en andere betrokkenen onherkenbaar te maken, en men vraagt zich af waarom. Hij was toch met opgeheven hoofd en aan de kant van de overwinnaars uit de kampen teruggekeerd? Bovendien maken fictieve gegevens en andere literaire ingrepen een getuigenis natuurlijk niet bepaald sterker. Naast dit ene mysterie, hieronder enkele andere aantekeningen.

De titel vernoemt "Buchenwald, Dachau, Belsen etc,." maar de inhoud gaat over Buchenwald, Dora en Belsen, zonder dat Dachau aan bod komt.

De ik-persoon, Buchenwald betredend, ziet “boven de poort, in zwarte gothieke letters” het opschrift HIER IST DEIN HEIM (blz. 34 en blz. 61). Die tekst is op heel het internet niet te vinden, laat staan dat het de leuze van een concentratiekamp zou geweest zijn. De leuze van Buchenwald is ondertussen genoegzaam bekend. Daar stond, in de tralies van de gesmede toegangspoort, van binnenuit te lezen en in Latijnse letters:

Het is zeer vreemd dat de Gestapo-ondervrager de verraadster met de verdachte zou confronteren, want daarmee wordt de infiltrante natuurlijk verbrand. Ella Lingens-Reiner (Prisoners of Fear, 1948) stipt juist aan dat de aanklacht tegen haar bemoeilijkt wordt doordat de ondervragers systematisch vermijden de naam van de joodse dubbelagent te noemen.

*

Het boekje is in een terughoudende objectiverende stijl geschreven, en is daarin te vergelijken met Lingens-Reiner. Onze 'Smith' is zelfs minutieuzer: wat hij niet weet weet hij niet, en wat hij niet gezien heeft heeft hij niet gezien. Hij formuleert bijwijlen grappig, zoals Jean Tytgat (Achtung. Mützen ab!, 1945) het ook doet, en schroomt zich zelfs niet om enkele grappen voluit in te lassen. Naar het einde toe wordt het wel haastwerk; over de (vermoedelijke) sabotagedaden van de auteur in Dora en zijn status in Bergen-Belsen vernemen we eigenlijk niets.

Ik vind dat 'Smith' zekere literaire verdiensten heeft, die niet helemaal bij een 'technicus' horen (net zo min trouwens als een sluikblad redigeren). De kennismaking met Buchenwald, bijvoorbeeld, wordt verhaald in dialoogvorm, waarbij een geroutineerde medegevangene de dingen aanwijst en in vlotte stijl becommentarieert. Van literatuur gesproken: de ik-figuur bestrijdt zijn geestdodend isolement o.m. door op de vloertegels van zijn cel schaakposities uit te leggen, met rudimentaire schaakstukken gevormd uit stro en gekneed brood. Men denkt onmiddellijk aan de Schachnovelle van Stefan Zweig, waar ongeveer hetzelfde gebeurt. Een andere (niet-literaire) overlapping is, dat in Buchenwald een radio-ontvanger ineengeknutseld wordt met gestolen elektrisch materiaal, iets wat volgens het relaas van Tytgat in Esterwegen ook gebeurd is. Dit moet redelijk universeel geweest zijn, want ook Burney vernoemt in Buchenwald een radiozender in communistische handen.

Hieronder een uittreksel (blz.106-108), dat de zeer vreemde bevrijding van Bergen-Belsen beschrijft. Himmler had besloten het kamp, met zijn uit de hand gelopen tyfus en overbevolking, zonder meer aan de Engelsen te laten, en daartoe was een lokale wapenstilstand overeengekomen. Aan de Duitsers (misschien met uitzondering van de SS, dat is onduidelijk) was vrije aftocht beloofd. Dit alles verklaart de eigenaardigheid dat de Duitsers met instemming van de Engelsen het kamp gewapend blijven bewaken, om te beletten dat de gevangenen zich zouden verspreiden en op die manier de tyfusepidemie uitdragen. (Meer hier.)

*

Het zal toch niet lang meer duren : in de verte hooren we reeds de kanonnen schieten en angstig zweetend luisteren we toe hoe snel ze naderen. De SS-mannen schijnen niet boos:  ze loopen hun wacht te doen en zien naar niets meer om. De Lagerschützen schijnen bekeerd tot gewone politieke gevangenen en hebben ook noch cigaretten noch eten meer. Het is wel werkelijk het einde... zullen we het nog zien? Ik ben nog sterk, ik kan nog rond het kamp gaan, ik kan nog tot in het bovenste bed klauteren, daar lig ik alleen want de anderen kunnen er niet meer op. Ik heb hier zeer veel geslapen, dat is nog het beste om het wachten te verkorten…


's Zaterdags [n.v.d.r.: 14 april 1945] zijn een heel deel van de SS-wachten verdwenen, duizende vliegtuigen cirkelen in de lucht en achtervolgen de wegstroomende Duitschers... ze vluchten... wie zich neerzet is gevangen... wie voortholt is het morgen... Enkel een klein aantal mannen van de SS is gebleven om ons te bewaken... Zijn we dan nog gevaarlijk? Och ja, moesten wij uit het kamp loskomen dan was waarschijnlijk binnen een paar dagen de heele omtrek besmet met typhus en dysenterie. (...)

Ik was blij als het lichter werd... we werden niet gewekt. Ik hoorde reeds mitrailleusen knetteren met tusschendoor een zwaarder schot. De SS-wachten stonden in groepjes samen met het geweer op den schouder... ik telde er twee-en-twintig en wat verder nog een tiental. Waren ze niet benauwd en zouden ze niet terugschieten?

De voormiddag verliep in wachten... Daar rolde een engelsche tank voorbij, twee... drie... de mannen keken niet eens op zij, en bolden verder... De SS-mannen hadden zich achter een barak getrokken en kwamen terug... niets meer... ..
  En de dag liep ten einde. Waren we nu bevrijd? of wat?
  Den volgenden dag eerst kwamen enige jeepkens begeleid van motorrijders het kamp binnen : Ik wIIde roepen maar kon niet, zooals al de anderen stond Ik met een dwazen lach op het gezicht toe te zien. Een van de mannen zegde eenvoudig: 'Het Duitsche regime heeft uitgedaan... en we zullen zorgen voor eten en alles wat er noodig is'. Geen cigaret, geen brok brood, niets... en een half uur nadien waren ze weer verdwenen. De SS-mannen bleven gewapend ons bewaken.

  ‘Ze zijn benauwd voor ziekten’ zegde me een man.
  ‘O dat zijn maar de voorposten, ze moeten misschien nog verder…'
  We werden terug naar de SS-kazerne gebracht waar we onze oude kameraden weervonden: verscheidene groene hoeken [n.v.d.r.: gevangenen van gemeen recht, door de Duitsers ingeschakeld bij het beheer van het kamp] lagen vermoord.
  Hier waren reeds Engelschen en ook enkele Belgen die in 't Engelsch leger ingelijfd waren.

*