President Wilson on the Ku Klux Klan

After the Confederacy was militarily defeated, the South was put through to a harsh "Reconstruction", felt by many to be dictatorial and unjust. Two novels, turned into famous movies, made exactly this point, and presented the Ku Klux Klan as an ultimate desperate attempt to restore justice and save white civilization from being crushed under black power. 

The first of these novels is Thomas Dixon's The Clansman (1904), whose famous movie version was The birth of a Nation by D.W. Griffith (1915). Both agree in describing "Austin Stoneman", in real life Radical Republican politician Thaddeus Stevens, as the evil mind behind the monstrous master plan to annihilate the white South. In 1936, Margaret Mitchell published Gone with the wind, which made a movie classic in 1939. Here too, the Ku Klux Klan is noble and knightly. The movie hints at its actions without naming it, but the novel is explicit. 

For a balanced view on the KKK we turn to none other than the 28th president of the United States, Woodrow Wilson, in office from 1913 to 1921, and awarded the Nobel Peace Prize in 1919. (Short biography here, official website of the Nobel Prize.) He wrote A history of the American people, in five volumes. Below, we quote some pages on Reconstruction, Thaddeus Stevens and the KKK. Note that we are dealing here with the original "first" KKK, founded in 1865 and officially disbanded in 1869. Wilson describes the birth of the KKK as a joke by bored youngsters. In fact, they were former confederate officers, whose names are known. In Griffith's film, in a scene called "The Inspiration", we see two white children disguised as a ghost chasing black children off.

From Birth of a Nation

*

*  *

Woodrow Wilson, A history of the American people,  

Vol. V, Reunion and Nationalisation, 1908, 

pp. 58-64, illustration included. (Original pages here.)

The dominance of the negroes in the South was to be made a principle of the very constitution of the Union. A long year went by before three fourths of the States had ratified the radical Amendment, [the 15^th, “intended to lay in the constitution itself the foundations of negro suffrage” —p. 57]] but the necessary votes came in at last, and on the 30th of March, 1870, the new article was officially declared in force.

The price of the policy to which it gave the final touch of permanence was the temporary disintegration of southern society and the utter, apparently the irretrievable, alienation of the South from the political party [the Republican party] whose mastery it had been Mr. Stevens’s chief aim to perpetuate. The white men of the South were aroused by the mere instinct of self-preservation to rid themselves, by fair means or foul, of the intolerable burden of governments sustained by the votes of ignorant negroes and conducted in the interest of adventurers; governments whose incredible debts were incurred that thieves might be enriched, whose increasing loans and taxes went to no public use but into the pockets of party managers and corrupt contractors. There was no place of open action or of constitutional agitation, under the terms of reconstruction, for the men who were the real leaders of the southern communities. Its restrictions shut white men of the older order out from the suffrage even. They could act only by private combination, by private means, as a force outside the government, hostile to it, proscribed by it, of whom opposition and bitter resistance was expected, and expected with defiance. Sober men kept their heads; prudent men saw how sad an increase of passion would come out of hasty counsels of strife, an open grapple between those outlawed and those appointed to govern. Men whom experience had chastened saw that only the slow processes of opinion could mend the unutterable errors of a time like that. But there were men to whom counsels of prudence seemed as ineffectual as they were unpalatable, men who could not sit still and suffer what was now put upon them. It was folly for them to give rein to their impulses; it was impossible for them to do nothing.

They took the law into their own hands, and began to attempt by intimidation what they were not allowed to attempt by the ballot or by any ordered course of public action. They began to do by secret concert and association what they could not do in avowed parties. Almost by accident a way was found to succeed which led insensibly farther and farther afield into the ways of violence and outlawry. In May, 1866, a little group of young men in the Tennessee village of Pulaski, finding time hang heavy on their hands after the excitements of the field, so lately abandoned, formed a secret club for the mere pleasure of association, for private amusement, for anything that might promise to break the monotony of the too quiet place, as their wits might work upon the matter, and one of their number suggested that they call themselves the Kuklos, the Circle. Secrecy and mystery were at the heart of the pranks they planned: secrecy with regard to the membership of their Circle, secrecy with regard to the place and the objects of its meetings; and the mystery of disguise and of silent parade when the comrades rode abroad at night when the moon was up: a white mask, a tall cardboard hat, the figures of man and horse sheeted like a ghost, and the horses feet muffled to move with out sound of their approach. It was the delightful discovery of the thrill of awesome fear, the woeful looking for of calamity that swept through the country sides as they moved from place to place upon their silent visitations, coming no man could say whence, going upon no man knew what errand, that put thought of mischief into the minds of the frolicking comrades. It threw the negroes into a very ecstasy of panic to see these sheeted “Ku Klux” move near them in the shrouded night; and their comic fear stimulated the lads who excited it to many an extravagant prank and mummery. No one knew or could discover who the masked players were; no one could say whether they meant serious or only innocent mischief; and the zest of the business lay in keeping the secret close.

Here was a very tempting and dangerous instrument of power for days of disorder and social upheaval, when law seemed set aside by the very government itself, and outsiders, adventurers, were in the seats of authority, the poor negroes, and white men without honor, their only partisans. Year by year the organization spread, from county to county, from State to State. Every country-side wished to have its own Ku Klux, founded in secrecy and mystery like the mother “Den” at Pulaski, until at last there had sprung into existence a great Ku Klux Klan, an “Invisible Empire of the South,’” bound together in loose organization to protect the southern country from some of the ugliest hazards of a time of revolution. The objects of the mysterious brotherhood grew serious fast enough. It passed from jest to earnest. Men took hold of it who rejoiced to find in it a new instrument of political power: men half outlawed, denied the suffrage, without hope of justice

in the courts, who meant to take this means to make their will felt. “They were to protect their people from indignities and wrongs; to succor the suffering, particularly the families of dead confederate soldiers”; to enforce what they conceived to be the real laws of their States “and defend the constitution of the United States and all laws passed in conformity thereto; to aid in executing all constitutional laws and protect the people from unlawful seizures and from trial otherwise than by jury.” Similar secret orders grew up alongside the great Klan, or in States were its “dens” had not been established: Knights of the White Camellia, Pale Faces, Constitutional Union Guards, the White Brotherhood, to serve the same ends by the same means. The Knights of the White Camellia, founded in New Orleans in the winter of 1867-1868, spread their organization abroad more widely even than the Ku Klux Klan.

It was impossible to keep such a power in hand. Sober men governed the counsels and moderated the plans of these roving knights errant; but it was lawless work at best. They had set themselves, after the first year or two of mere mischievous frolic had passed, to right a disordered society through the power of fear. Men of hot passions who could not always be restrained carried their plans into effect. Reckless men not of their order, malicious fellows of the baser sort who did not feel the compulsions of honor and who had private grudges to satisfy, imitated their disguises and borrowed their methods. What was done passed beyond mere mummery, mere visiting the glimpses of the moon and making night hideous, that they might cause mere “fools of nature horridly to shake their disposition with thoughts beyond the reaches of their souls.” It became the chief object of the night-riding comrades to silence or drive from the country the principal mischief-makers of the reconstruction régime, whether white or black. The negroes were generally easy enough to deal with: a thorough fright usually disposed them to make utter submission, resign their parts inaffairs, leave the country, —do anything their ghostly visitors demanded. But white men were less tractable; and here and there even a negro ignored or defied them. The regulators would not always threaten and never execute their threats. They backed their commands, when need arose, with violence. Houses were surrounded in the night and burned, and the inmates shot as they fled, as in the dreadful days of border warfare. Men were dragged from their houses and tarred and feathered. Some who defied the vigilant visitors came mysteriously to some sudden death.

The more ardent regulators made no nice discriminations. All northern white men or women who came into the South to work among the negroes, though they were but school teachers, were in danger of their enmity and silent onset. Many of the teachers who worked among the negroes did in fact do mischief as deep as any political adventurer. The lessons taught in their schools seemed to be lessons of self-assertion against the whites: they seemed too often to train their pupils to be aggressive Republican politicians and mischief-makers between the races. The innocent and enlightened among them suffered in the general opinion from the errors of those who deliberately sowed discord; and the regulators too often failed to discriminate between those who made trouble and those who fulfilled their gentle errand in peace and good temper.

The ranks of those who flocked into the South to take part in the reconstruction of the States and the habilitation of the negro for his life of freedom were strangely mixed of good and bad. The teachers came upon an errand of mercy and humanity, but came too many of them with bitter thoughts and intolerant purpose against the white people of the South, upon whom, as they did not reflect, the fortunes of the negro in any case depended. The politicians came for the most part like a predatory horde; but here and there emerged a man of integrity, of principle, of wise and moderate counsel, who in the long run won the confidence even of those who hated with an ineradicable hatred the party and the practice of federal control which he represented. The Ku Klux and those who masqueraded in their guise struck at first only at those who made palpable mischief between the races or set just law aside to make themselves masters; but their work grew under their hands, and their zest for it. Brutal crimes were committed; the innocent suffered with the guilty; a reign of terror was brought on, and society was infinitely more disturbed than defended. Law seemed oftentimes given over. The right to the writ of habeas corpus was again and again suspended to check the lawless work. At least one governor of the reconstruction period sent to his adjutant general lists of leading citizens proscribed, with the suggestion that those whose names were specially marked should be tried by court martial and executed at once before the use of the writ should be restored. One lawless force seemed in contest with another.

*

*    *

A page from Dixon's "Clansman"

Thomas Dixon jr. was a lawyer, state legislator, preacher, novelist, playwright, actor, lecturer, real-estate speculator, and movie producer. He wrote a Ku Klux Klan trilogy, of which "The Clansman" (1905, freely downloadable from numerous providers) gained notoriety through Griffith's film classic "The birth of a Nation" (1915). In the novel, Lincoln is described as a noble and generous man, as opposed to "Austin Stoneman", the novel alias of Thaddeus Stevens. We quote the sole page, from the chapter Triumph in defeat, where Dixon lets Stoneman utter his inner beliefs.  

It's a fine and early example of the use of violence and injustice to improve people and beat them into a better world.

The doctor, who was walking back and forth with his hands folded behind him, paused and said: "I marvel that a man of your personal integrity could conceive such a measure [the Confiscation Act]; you, who refused to accept the legal release of your debts until the last farthing was paid—you, whose cruelty of the lip is hideous, and yet beneath it so gentle a personality, I've seen the pages in the House stand at your back and mimic you while speaking, secure in the smile with which you turned to greet their fun. And yet you press this crime upon a brave and generous foe?"
        "A wrong can have no rights," said Stoneman, calmly. "Slavery will not be dead until the landed aristocracy on which it rested is destroyed. I am not cruel or unjust. I am but fulfilling the largest vision of universal democracy that ever stirred the soul of man—a democracy that shall know neither rich nor poor, bond nor free, white nor black. If I use the wild pulse-beat of the rage of millions, it is only a means to an end—this grander vision of the soul."
        "Then why not begin at home this vision, and give the stricken South a moment to rise?"
        "No. The North is impervious to change, rich, proud, and unscathed by war. The South is in chaos and cannot resist. It is but the justice and wisdom of Heaven that the Negro shall rule the land of his bondage. It is the only solution of the race problem. Lincoln's contention that we could not live half white and half black is sound at the core. When we proclaim equality, social, political, and economic for the Negro, we mean always to enforce it in the South. The Negro will never be treated as an equal in the North. We are simply a set of cold- blooded liars on that subject, and always have been. To the Yankee the very physical touch of a Negro is pollution."
        "Then you don't believe this twaddle about equality?" asked the doctor.
        "Yes and no. Mankind in the large is a herd of mercenary gudgeons or fools. As a lawyer in Pennsylvania I have defended fifty murderers on trial for their lives. Forty-nine of them were guilty. All these I succeeded in acquitting. One of them was innocent. This one they hung. Can a man keep his face straight in such a world? Could Negro blood degrade such stock? Might not an ape improve it? I preach equality as a poet and seer who sees a vision beyond the rim of the horizon of to-day." 
        The old man's eyes shone with the set stare of a fanatic.
        "And you think the South is ready for this wild vision?"
        "Not ready, but helpless to resist. As a cold-blooded scientific experiment, I mean to give the Black Man one turn at the Wheel of Life. It is an act of just retribution. Besides, in my plans I need his vote; and that settles it."

De goede werken van Willem I: het "pro Deo"

Uit Ernest Staas, advocaat (1874, hier), door Tony, zijnde de liberale flamingant en medestichter van het eerbiedwaardig Gents studentengenootschap 't Zal wel gaan Anton Bergmann. [Liet] de rechterlijke geest onze voorvaderen weinig sporen achter, wat niet uitstierf is het gevoel van broederliefde, dat te allen tijde onzen landaard kenmerkte. Nergens toont zich de liefdadigheid zoo vindingrijk; nergens openen zich zooveel toevluchtsoorden voor het verlaten kind, den lijdenden man, den afgeleefden grijsaard; nergens ook bekwam te allen tijde de onderdrukte krachtiger hulp. Dit deel ten minste onzer oude wetgeving bleef bewaard, en tot vóór korte jaren waren Zuid- en Noord-Nederland de eenige landen, waar voor behoeftigen en onmondigen waarlijk recht bestond. Dit recht heet de kostelooze proceduur of het pro Deo. Daardoor heeft elk onvermogende aanspraak op rechterlijken raad en bijstand, en moet hij kosteloos voor alle rechtbanken bediend worden. De wet laat hem vrij van alle uitgaven, verzekert hem eenen verdediger, en stelt daardoor den behoeftigsten met den vermogendste gelijk. En het mag geen bedrieglijke schijn heeten: meer dan eens hebben de machtigsten, die zich boven alles verheven waanden, het hoofd moeten buigen voor den armen werkman, met het pro Deo gewapend. In andere landen werd die instelling, onlangs ingevoerd, als een groote stap vooruit bejegend; hier staat de kostelooze proceduur, als een recht voor elken onvermogende op de eerste bladzijden onzer oudste wetboeken aangeteekend. Van de jongsten tijden af was het aan de rechterlijke macht opgelegd "voor de arme ende miserable persoonen t'opineeren, t'adviseeren, de processen t'oversien ende t'instrueeren, 't vonnis te resolveeren ende t'expedieeren om Godtswille ende sonder eenighen loon daeraf te hebben ofte te verwachten."  De bezorgdheid ging nog verder. De advocaten en rechters moesten niet alleen den arme "volkomen audiëntie" geven; het werd hun als een heilige plicht bevolen, "den arme te gherieven ende te ontcommeren voor den rijcke, die naer comen soude." De Fransche omwenteling schafte het pro Deo af. "Er zijn geene armen meer," had de Republiek verklaard: wat behoefde men hen te helpen. Doch Koning Willem I schonk ons dit schoonste deel van de erfenis der vaderen weder. Een zijner eerste besluiten herstelde de rechterlijke bescherming der behoeftigen, en nog heden zijn het de decreten van den eersten Koning der Nederlanden, die de kostelooze proceduur regelen en beheerschen.  *  *   * Bemerk "Zuid-Nederland" genoemd als "land".

Geometry without compasses

Plane geometry admits two instruments only: a straightedge and a pair of compasses. With the former, one constructs a straight line through any two points, with the latter: a circle having any point as its centre and passing through any other point. Both 'instruments' are platonically perfect: infinitely large and infinitely precise. Early in the twentieth century, it was discovered that one can do away with the compasses after a single (even partial) use.

Theorem (Francisco Severi, 1904). Each point of the plane which can be constructed with straightedge and compasses can be constructed with the sole straightedge, if in that plane one circular arc and its center are given.

To prove this theorem, it suffices that we prove that the points of intersection of straight lines and circles can be obtained with the straightedge alone, given a fixed circular arc and its centre.

All constructions below are done with the sole straightedge. The order of the letters A,B, etc. is also the order in which the points are obtained. Yellow denotes elements given, blue the final result or a result reducing the problem to a problem already solved, and white the intermediate constructions.

For the constructions proper, we provide the few indications that might not be evident. Proofs are to be found here, on the pages cited. Special configurations, requiring an adaptation of the argument, are not considered.

A. Constructions not using the arc

Problem 1. Given a bisected segment, construct the parallel line through an arbitrary given point.

The point E is chosen arbitrarily on the ray from A through D, but outside the segment AD. (Proof: p. 52.)

Problem 2. Bisect any segment, given a line parallel to that segment.

The point D is chosen arbitrarily on the parallel line. (Proof: p. 52.)

B. Constructions using the arc but not its centre

Problem 3. Given a circular arc without its centre, construct the tangent in an endpoint of the arc.

The points C,D,E, chosen arbitrarily in the arc, are added to A (counted twice) and B, defining an inscribed hexagon of which the tangent is one of the sides. By Pascal's theorem, H, obtained after F and G, is on the tangent. (Proof: p. 47.)

Problem 4. Given a straight line and a circular arc without its centre, construct the points of intersection of the line with the circle. 

AD and ED are tangents to the arc (problem 3). G is chosen arbitrarily on EC. (Proof: p. 69.)

C. Constructions using the arc and its centre

Problem 5. Given a straight line and a circular arc with its centre, construct a parallel to the given line.

The point D is the intersection of the line through A and C with the circle (problem 4), and E likewise. (Proof: trivial.)

Problem 6. Given a point, a straight line and a circular arc with its centre, construct the parallel to the given line through the point.

Construct a line parallel to the given line (Problem 5). Chose any segment on the given line and construct its midpoint, using the two parallel lines (Problem 2). Finally, construct a parallel through the given point, using the bisected segment (Problem 1).

Problem 7. Given a point, a straight line and a circular arc with its centre, construct the perpendicular to the given line through the point.

C and D are the points where a parallel to the given line (Problem 6) intersects the circle, and E is the intersection of the diameter trough C withe the circle (Problem 4, twice). The perpendicular is parallel to DE (Problem 4). (Proof: Thales' s Theorem.)

Problem 8. Given two points, a straight line and a circular arc with its centre, construct the points of intersection of the line with the circle which has the first point as its centre and passes through to the second point. 

Here and below, dashed circles are perfectly defined, but unavailable for constructions. The point F is chosen arbitrarily on the given line. The points D,H,I are intersection points of straight lines with the circle of the arc (Problem 4). (Proof: p. 65.)

Problem 9. Given four points and a circular arc with its centre, construct the power axis of two circles: with the first (third) point as its centre and passing through to the second (fourth) point.

The arc and its centre are not drawn. E is the midpoint of the segment BD (Problems 5 and 2). F is the intersection of lines perpendicular to AE and CE, respectively (Problem 5). The power axis is perpendicular to AC (Problem 5). (Proof: p. 65.)

Problem 10. Given four points and a circular arc with its centre, construct the points of intersection of two circles: with the first (third) point as its centre and passing through to the second (fourth) point. 

Construct their axis of power (Problem 9), then its intersection points with one of the circles (Problem 8). 

*

*   *

Gentse verjaardagsromance voor Willem I (1837)

Uit 

Etrennes poétiques aux fidèles 

(orangistische gedichten en liederen, door Charles Froment,
Pierre Lebrocquy en anonymi) 

blz. 125.

24 augustus was de verjaardag van Willem I.

* * *

Mon beau pays, tu reverras ton roi.

(24 août 1837)

Air: Rien, tendre amour.

Va, ne dis plus: L’espérance est perdue, 

Du sort inique il faut subir la loi. –

Qu’à mes accens la foi te soit rendue; 

Mon beau pays, tu reverras ton roi.

N’entends-tu pas s’apaiser la tempête? 

La foudre éteinte inspire moins d’effroi.

L’esprit du mal enfin courbe la tête. 

Mon beau pays, tu reverras ton roi.

Il gronde en vain, le monstre qu’on enchaîne;

Il crie en vain: Peuple, reviens à moi. – 

Pour la révolte indifférence ou haine.

Mon beau pays, tu reverras ton roi.

Au peuple armé l’on promit des prodiges.

Le peuple dit: On a surpris ma foi: 

De mes erreurs j’ai vu fuir les prestiges. –

Mon beau pays, tu reverras ton roi.

Des feux follets l’éclat est éphémère.

Le ver luisant, qu’on voit avec effroi, 

S’évanouit quand revient la lumière.

Mon beau pays, tu reverras ton roi.

L’aurore est là. Plus de trompeur fantôme;

On se réveille, on juge avec émoi 

Le faux, le vrai, Léopold et Guillaume.

Mon beau pays, tu reverras ton roi.

Oui, sur nos bords, la naissante lumière

De la révolte éclaire le convoi. 

C’est le signal du retour d’un bon père.

Mon beau pays, tu reverras ton roi.

* * * 

De aangegeven zangwijze is die van de romance Rien, tendre amour uit de opéra-comique Gulistan ou Le hulla de Samarcande (1805) van Nicolas Dalayrac. (Hier met pianobegeleiding.) De zangstem alleen, met drie strofen uit Mon beau pays:

 Hier te beluisteren in een synthetische uitvoering voor piano.

Orangistisch Gents volkslied (1838), Nederlandse versie

1. De tekst

D e   w a r e   V r y h e i d.

Gentsch Volkslied,

By het inhulden van het standbeeld der zooge-

noemde vryheidsgodin, te Brussel.

Te Brussel pronkt een’ afgodin,

Door huichelaers geroemd;

De dwaze schenkt haer eer en min,

Daer hy haer Vryheid noemt.

Die Vryheid is mij onbekend,

Ik ben een zoon van Gent.

De ware Vryheid wordt aenbeên

Door Arteveldes zoon,

Maer zoo als zy van ouds verscheen,

Weldadig, rein en schoon.

Al andere is my onbekend,

Ik ben een zoon van Gent.

Gy Willem, Hoorn en Egmont

Stortet voor haer uw bloed;

Neen, roept men nu, de Vryheid stond

Bij Alva’s dweepersstoet!....

Die Vryheid is mij onbekend,

Ik ben een zoon van Gent.

Wie onzer knielde voor haer neêr?

Het graeuw omringt haer’ troon,

Een monik is haer tempelheer,

Een klooster is haer’ woon.

Die Vryheid is mij onbekend,

Ik ben een zoon van Gent.

De Vryheid draegt een godlyk merk.

Geen dweepzucht, moord noch brand,

Maer rykdom, rust en eerlyk werk

Zyn vruchten van haer’ hand.

Al andere is my onbekend,

Ik ben een zoon van Gent.

‘t Schynheilig Brussel heeft gedekt

Haer altyd naekte borst.

‘t Zy zoo: die boezem ombevlekt

Laeft toch geen moniks dorst.

Die kloeke borst is my bekend.

Ik ben een zoon van Gent.

O Gent, myne eerste en laetste min!

Wees u altyd gelyk,

Werk, hoop, volhard, eens uw Godin

Daelt weêr uit hooger ryk.

Afgodery blyve onbekend

Aen allen zoon van Gent.

Pieter Lebrocquy
24 sept. 1838

Uit: De dulle Griete. Vlaemsche liedekens op den tyd.

Opmerking: de tekst is anti-'Brussel' en anticlericaal, maar —anders dan in de Franse versie—wordt noch 'Oranje' noch 'Nassau' genoemd. 

2. De muziek

Lebrocquy geeft ook de melodie mee: te zingen op de wijze van Gelyk een Roos in 't groene veld, sinds het begin van de 19de eeuw een alom bekend lied. Hier de eerste en derde strofe van De ware vrijheid op die melodie (tweestemmig):

In een synthetische tweestemmige (instrumentale) uitvoering is het hier te beluisteren. Lees hier meer over Pierre/Pieter Lebrocquy.

De herkomst van Zwarte Piet

In het goed gedocumenteerde Sinterklaasboek van Boer en Helsloot (Waanders uitgevers, Zwolle, 2009) vinden we op blz.184 een plausibele herkomst van Zwarte Piet, die bedacht is door de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman. Dit is een plaatje uit diens boek van 1850 Sint Nikolaas en zijn knecht (hier in te kijken):

en dit is wat Schenkman had kunnen zien in het Rijksmuseum:

onderdeel van Thomas Hees met zijn neven Jan en Andries Hees en een bediende, door Michiel van Musscher, 1687. De Nederlandse diplomaat in Barbarije (o.m. belast met het vrijkopen van Nederlandse slaven) houdt er een zwarte bediende in een wit-met-rode tuniek op na, en etaleert aan de muur een geweer behangen met allerlei voorwerpen. Idem de Sint van Schenkman.

De gelijkenis is treffend, hoewel de Zwarte Piet van Schenkman geen hoofddeksel, geen oorbellen en geen kniebroek draagt. Is dit inderdaad de inspiratie van Schenkman, dan is Zwarte Piet afkomstig uit Barbarije (Noord-Afrika) en heet hij (lees het hier) Thomas de neger, 17 jaar. Een zwarte slaaf, uit moslimhand gekocht, in huisdienst van een diplomaat die Europese slaven uit moslimhanden vrijkocht!

P.S.1. Men kan oudere westerse afbeeldingen van negers vinden, zoals dit Portret van een Afrikaanse man van Jan Mostaert, in het Rijksmuseum.

Behalve de huidskleur is er geen verband met de Zwarte Piet van Schenkman.

P.S.2. Schenkman was niet de eerste om Sinterklaas een gezel of helper te geven. Men treft ze over heel Europa aan, als Knecht Ruprecht, Krampus, le Père Fouettard enz. (hier een hele lijst), en sommige zijn aantoonbaar ouder dan de Zwarte Piet van Schenkman. In Schumanns op. 68, Album für die Jugend, draagt nr 12, in het onderdeel Für Kleinere, als titel Knecht Ruprecht. De compositie dateert van 1848, en een uitgave van 1849 vertoont op het titelblad (hier in zijn geheel) een vignet met een voorstelling van Knecht Ruprecht:

Het lijkt om een goedaardige figuur te gaan, niet zwart, die vruchten uitstort uit een zak op zijn rug.

Two theorems by Thales

Most ancient peoples on earth could count, the Egyptians had geometrical rules of thumb, the Chinese had notions of geometrical proof, but geometry as a part of abstract mathematics did not exist anywhere before the Greeks. They, and only they, created the impressive abstract system of definitions, axioms and proofs which, with all its imperfections, has remained one of the major achievements of the human mind. The difference with basic everyday math is huge; it's the difference between counting moons (as all peoples do) and proving that there are infinitely many prime numbers (as the Greeks did). 

For those who think that geometry, following the dogms of political correctness, must have originated in any continent and culture, we give two theorems attributed to the Greek philosopher Thales. Consider them for a while, then try to find out what your ancestors were dealing with in 550 BC, when Thales died.

Theorem 1. Three parallel lines (yellow) cut a transversal (white, 3 examples) in a proportion which is independent of the position of the transversal. For the three examples, we have AB:BC=DE:EF=GH:HI.

Theorem 2. Consider two points on a circle (yellow). Any point on the circle forms with the given points an angle (white, 3 examples) whose magnitude is independent of its position, as long as it remains on the same side of the straight line through the given points. 

It's both instructive and sobering, to try and prove this old stuff from scratch. Enjoy!

(add grin)

Universiteit Gent, Opleiding Wiskunde, Analyse 1-2-3

In 1968, in de toenmalige licentie wiskunde, heb ik analyse als grondig vak gekozen. Toen ik afgestudeerd was werd ik assistent in het toenmalige seminarie analyse, en ik heb daar eerst oefeningen analyse gegeven, daarna de theorie, eerst als suppleant en tenslotte als lid van het Z.A.P. (zelfstandig academisch personeel). (En passant: oefeningen geven is veel moeilijker dan theorie en eigenlijk zou men het eerste aan het meest gekwalificeerde personeel moeten toevertrouwen.) Dat is zo gebleven tot ik met pensioen ging, per 1 oktober 2012. Mijn licentiaatsverhandeling, doctoraatsthesis, publicaties en aangeboden keuzevak liggen alle in het domein van de Analyse.

Terugrekenend kom ik uit op 44 jaar trouwe toewijding aan de Analyse, waaraan men in recente jaren soms het adjectief wiskundig toevoegt om bij buitenstaanders verwarring met andere vormen van 'analyse' uit te sluiten. In het Engels heet het vak Calculus als het om de elementaire delen gaat, en (Mathematical) Analysis voor de gevorderde onderdelen. De onderwijsstandaard in België is (was?) zo, dat Analyse de juiste term is, want bij het opleiden van wiskundigen zakken wij niet zo laag als Calculus. Die Latijnse term betekent overigens 'steentje', want de Romeinen rekenden met steentjes. Daarna ging het ook 'rekentechniek' betekenen, zoals in Calculus differentialis et integralis, zijnde Differentiaal- en integraalrekening. In die benaming vindt men de basisoperaties van de analyse weerspiegeld: afleiden en integreren (allebei in de wiskundige betekenis).

Hoewel ik als lesgever een uitstekende reputatie genoot —kritiek kreeg ik enkel voor mijn witte kiel en mijn maniakale stiptheid— is mij het lesgeven in een wiskundige discipline altijd als onefficiënt voorgekomen, zeker als men de kosten (tijd geïnvesteerd door de lesgever en door de toehoorder) vergelijkt met de baten (overdracht van kennis en kunde). Een goede cursus (gedrukte syllabus) daarentegen is wél efficiënt, en ik heb daar veel moeite aan besteed. Ik wou een cursus waar alles in stond, zodat de lesgever eigenlijk overbodig was. Het ideaal dat mij voor ogen stond was de cursus Analytische Mechanica die wij gekregen hadden van prof. Mertens, hoewel hij nog verder ging dan ik. Op een van zijn bladzijden vernoemde hij een cilinder met hoogte h en straal R, en zowaar, de figuur stond erbij! (Nu ik toch namen noem: mijn manier van lesgeven blijkt die van prof. Backès te zijn, van wie ik zelf Analyse gekregen heb. Er zijn slechtere voorbeelden.)

Analyse 1-2-3 heb ik geschreven voor en gegeven aan de studenten Wiskunde, toekomstige beroepswiskundigen dus. Analyse 1 en (gedeeltelijk) Analyse 2 werden ook gevolgd door de studenten Fysica, voor wie die vakken een middel zijn en geen doel op zich.

Hieronder geef ik mijn cursussen Analyse 1, 2 en 3, maar niet de jongste versies. De Opleidingscommissie Wiskunde heeft goede redenen gehad om op een zeker moment de opbouw van de 5 verplichte analysevakken op een bepaalde manier te veranderen, maar mijn eigen voorkeur gaat uit naar de vroegere opbouw:

Analyse 1 = functies van één reële veranderlijke
Analyse 2a = functies van verschillende reële veranderlijken
Analyse 2b = functies van een complexe veranderlijke
Analyse 3 = maat en integraal.

In die opbouw werd de abstractie geleidelijk opgebouwd, met maat- en integratietheorie als eerste echt abstract vak. Ook sluiten de functies van een complexe veranderlijke naadloos aan bij de functies van twee veranderlijken. (Het verschil is Cauchy-Riemann, maar dat zult u zelf wel lezen.) Mijn Analyse 3 heb ik altijd te moeilijk gevonden op die plaats (het tweede jaar), maar het vak is al aan mijn opvolger overgegaan voor ik het juiste niveau gevonden had. Hij heeft dat ongetwijfeld in die zin verbeterd. Veel leesgenot met

Analyse 1 (2011-2012, maar lees ook deze fraaie versie van Fourierreeksen, te laat gevonden om nog in een cursus te komen)
Analyse 2 (2009-2010)
Analyse 3 (2008-2009).

Hieraan is veel later toegevoegd de virtuele cursus 

Analyse 0  (2024), bevattende wat in theorie voorafgaat aan Analyse 1.

P.S. Ik heb decennialang op een zeer typische manier lesgegeven: in witte kiel en met een aanwijsstok. (Ooit heb ik van de studenten-sinterklaas zelfs een echte biljartkeu cadeau gekregen.) Op zekere dag in 2002 kwam ik, punctueel als altijd, mijn leszaal binnen en kwam oog in oog te staan met een dubbelganger: een student in een witte kiel met aanwijsstok, die doodgemoedereerd op mijn manier les begon te geven. Ik ben dan maar gaan zitten en heb een tijdje zijn les meegevolgd, tot ik het mocht overnemen. Hier de foto van de confrontatie:

Mijn dubbelganger heet Bart Van Peer, en hij blijkt vandaag mee te werken aan de comedygroep rond Lieven Scheire (eveneens een oud-student van mij).

P.S. Op het internet valt dit te rapen:

en dit:

Orangistische schranspartijen in Gent

Uit  

Gedenkbladen van Willem Rogghé, Gent, Vuylsteke, 1898, blz. 196-202. 

(Originele bladzijden hier.)

*

*    *

Een man, wiens loopbaan ik, in mijne jongelingsjaren, met de meeste belangstelling gadesloeg, was Pieter Lebrocquy.  (...) Na van 1823 tot 1829 werkzaam te zijn geweest aan een zestal zoo Vlaamsche als Fransche dagbladen, waarin hij de verguizers van het koninkrijk der Nederlanden duchtig te woord stond, werd hij in de rampzalige dagen van 1830 gehecht aan le Messager de Gand, den stouten tolk van het Gentsche Oranjisme.

In die beroerlijke oogenblikken stond hij met koenheid zijn stuk. Men weet hoe de patriotten tot tweemaal toe de werkhuizen van den Messager gingen verwoesten. Lebrocquy liep hierbij levensgevaar, doch wist bij middel eener verkleeding Rijsel te bereiken, waar zich eene colonie van omtrent zestig Oranjistische Gentenaars had gevestigd. (...)

Een tijd lang was hij te Gent een man met wezenlijke populariteit, vooral na het verschijnen zijner Dulle Griet (1839), eene verzameling van bijtende liedjes, bestemd om bij het volk afkeer tegen het Belgisch beheer op te wekken, en die op straat, in de herbergen, overal werden gezongen. (...)

Eindelijk begon er ook te Gent verflauwing in het oranjisme te komen! Hoe kon het anders? In 1839 had Willem I het verdrag van Londen geteekend ; toen die mare te Gent toekwam, gingen er onder 's vorsten trouwste aanhangers kreten van woede en verontwaardiging op; menigeen verweet het hem als eene lafheid. Een kern mannen, de onbuigzamen, met Metdepenningen

aan het hoofd, gaven nog den moed niet op en wilden toch den kamp ter herstelling van het groote koninkrijk der Nederlanden voortzetten. Zij rekenden op de misslagen van het Belgisch staatsbestuur; misschien kon eene of andere gebeurtenis, het toeval, hun troef in de hand geven, en als uiterste middel bleef dan nog eene samenzwering, waaraan in 1839 en 1840 gedacht en gewerkt werd, onder anderen door een paar generaals en een nogal groot getal officieren van het Belgisch leger die zich verbonden hadden aan de uitbarsting werkzaam deel te nemen. Koning Willem zelf was niet vreemd aan dit plan; hij ondersteunde geldelijk de oranjistische diensten hier te lande.

Doch, de meeste Gentsche antirevolutionnairen oordeelden er anders over en vonden het gek zich nu nog meer oranjistisch te willen toonen dan Oranje zelf. Ten andere, eene omkeering was allengs in de gemoederen gekomen. Korts na 1830 waren te Gent de hoogere standen en het volk het eens in hunnen haat tegen het nieuwe bestuur; maar, na een achttal jaren, hadden de patriotten reeds meerderen invloed op het volk weten te verkrijgen, en zoo kwam het, dat de oranjisten meest allen tot de rijke burgerij behoorende, in weerwil van hunne taaie politieke volharding, begonnen alleen te staan en niet meer op de mssa konden rekenen, wier hulp hun onontbeerlijk was om hun plan, de omverwerping van het Brusschelse kraam, ten uitvoer te brengen. (...)

Luister, hoe gemoedelijk en wrevelig tevens de ontgoochelde kamper [Lebrocquy, C.I.] in zijn Souvenirs over het wegbrokkelen en instorten zijner zoetste zielsdroomen spreekt [Bij Rogghé in het Frans, C.I.]:

Het orangisme had van de gastronomie een politiek middel gemaakt. De antirevolutionnaire oppositie hield ontelbare banketten. Om het koninkrijk der Nederlanden te herstellen hebben wij reusachtig veel gegeten en navenant gedronken. Aan tafel waren wij al mooi, maar aan het dessert waren wij gewoonweg subliem. Als men ons bezig zag en hoorde zou men gedacht hebben dat driehonderdduizend gewapende aanhangers achter ons stonden, en men zou gezworen hebben dat de Restauratie voor 's anderendaags was. Als de eenheid van de achttien provincies door te eten hersteld had kunnen worden, dan hadden de orangistische diners haar ongetwijfeld gered. (...)

De vrijmetselaarsloge le Septentrion diende gewoonlijk tot tempel voor die aan 't vaderland en aan Comus gewijde offeringen.

Een bladzijde Elsschot (Kaas)

(Willem Elsschot, Kaas, 1933. Hoofdstuk II.) (...) Buiten zag ik voor onze deur een schaduw staan die riep dat hij Oscar was en mij verzocht direkt mee te gaan naar moeder. Oscar is een van mijn zwagers, een man die onmisbaar is bij dergelijke gelegenheden.  Ik zei aan mijn vrouw waar het om ging, trok mijn kleeren weer aan en ging de deur openmaken. ''t Is voor vannacht,’ garandeerde mijn zwager. ‘De doodstrijd is begonnen. En sla een sjaal om, want het is koud.’ Ik gehoorzaamde en ging met hem mede. Buiten was het stil en helder en wij stapten flink door als twee die zich naar eenig nachtwerk spoedden. Bij het huis gekomen stak ik machinaal de hand naar de bel uit, maar Oscar hield mij tegen, vroeg of ik mal was en deed de brievenbus zachtjes kleppen. Wij werden door mijn nichtje opengedaan, een dochter van Oscar. Onhoorbaar deed zij de deur achter ons dicht en zei dat ik maar naar boven moest gaan, wat ik dan ook deed, achter Oscar aan. Mijn hoed had ik afgenomen, wat anders thuis bij moeder mijn gewoonte niet was. Mijn broer, mijn drie zusters en madame van boven zaten bijeen in de keuken, naast de kamer waar zij zeker nog steeds lag. Waar zou zij anders gelegen hebben. Een oude non, nog een nicht van ons, schoof onhoorbaar van de sterfkamer naar de keuken en dan maar weer terug. Allen keken mij aan alsof ze mij wat te verwijten hadden en één van haar lispelde mij welkom. Moest ik staan of zitten? Staan, dan was het als hield ik mij gereed om direkt weer weg te gaan. En zitten, alsof ik met de heele toestand vrede nam, ook met die van moeder. Maar daar ze dan toch allen gezeten waren, nam ik óók maar een stoel en ging een beetje achteraf zitten, buiten den schijn van de lamp. Er heerschte een ongewone spanning. Misschien omdat ze de klok hadden stilgezet? Het was verduiveld warm in die keuken. En dan dat stel vrouwen met gezwollen oogen, als hadden zij uien gepeld. Ik wist niet wat te zeggen. Vragen hoe het met moeder was, dat ging niet, want iedereen wist dat nu de kabels losgegooid werden. Huilen zou het beste geweest zijn, maar hoe begonnen? Ineens zoo maar een snik geven? Of mijn zakdoek nemen en mijn oogen doppen, nat of niet nat? Die ongelukkige Pale-Ale begon nu pas te werken, zeker door de hitte in die kleine keuken, zoodat het zweet mij uitbrak. Om iets te doen stond ik op. 'Ga maar eens kijken,’ zei mijn broer, die dokter is. Hij sprak heel gewoon, niet te luid, maar toch zóó luidop dat ik nu volkomen zeker was dat mijn nachtwandeling haar doel niet zou missen. Ik volgde zijn raad, want ik vreesde misselijk te worden van dat bier, van de hitte en van de stemming in die keuken. Ze zouden dat wel op rekening van de aandoening gezet hebben, maar stel je voor dat ik aan 't braken was gegaan. Hier was het frisscher en bijna donker, wat mij óók nog meeviel. Op de nachttafel brandde een eenzame kaars die moeder, op haar hoog bed, niet verlichtte, zoodat ik van haren doodstrijd geen hinder had. Onze nicht, de non, zat te bidden. Toen ik daar een tijdlang gestaan had kwam ook mijn broer binnen, nam de kaars op, hield ze in de hoogte als bij een fakkeltocht, en verlichtte moeder. Hij moest iets gezien hebben, want hij ging tot in de keukendeur en verzocht het heele gezelschap aan te treden. Ik hoorde stoelen verschuiven en daar waren zij. Even later zei mijn oudste zuster dat het gedaan was, maar de non sprak haar tegen, zeggend dat de twee tranen nog niet gevallen waren. Moesten die soms uit moeder komen? Het heeft dan nog wel een uur geduurd, ik nog steeds met dat bier, maar toen werd verklaard dat zij dood was. En zij hadden gelijk, want hoe ik haar innerlijk ook bevel gaf rechtop te komen zitten en de heele bende met haren geduchten glimlach uiteen te drijven, het mocht niet baten. Zij lag zoo stil als alleen een doode liggen kan. 't Was nog gauw gegaan en 't had weinig gescheeld of ik was er niet bij geweest. Ik werd heelemaal koud toen het vrouwenkoor begon te huilen en ik niet instemmen kon. Waar toch vonden zij al die tranen, want dat waren de eerste niet, dat kon ik aan hare gezichten wel zien. Gelukkig weende mijn broer óók niet. Maar hij is dokter en zij weten allen dat hij aan dergelijke tafereelen gewoon is, zoodat het toch maar pijnlijk was. Ik trachtte alles goed te maken door de vrouwen te omhelzen en haar stevig de hand te drukken. Ongehoord vond ik het dat zij zooeven nog leefde en nu niet meer. En opeens hielden mijn zusters met weenen op, gingen water, zeep en handdoeken halen en begonnen haar te wasschen. De uitwerking van het bier was nu heelemaal over, wat wel bewijst dat ik minstens zooveel ontroering voelde als de anderen. Ik ging weder in de keuken zitten tot haar opschik gereed was en toen werden wij nog eens bij het bed geroepen. In dien korten tijd hadden zij veel werk verricht en het dierbare lijk zag er nu eigenlijk beter uit dan toen het in leven was en voor zich uit had gelachen bij het schillen of pluis trekken. 'Tante is waarlijk mooi,’ zei onze nicht de non, met een blik van voldoening op bed en moeder. En die moet het weten, want zij is zwartzuster in Lier, een soort dat van af hare jeugd tot haren laatsten dag van de eene zieke naar de andere gestuurd worden en die dus ieder oogenblik bij een lijk zitten. Daarop werd door mijn nichtje koffie gezet, die de vrouwen wel verdiend hadden en Oscar kreeg vergunning de begrafenis toe te vertrouwen aan een van zijn vrienden die volgens hem minstens zoo goed en goedkoop was als eenige andere onderneming. ''t Is goed, Oscar,' zei mijn oudste zuster met een vermoeid gebaar, alsof zij in die prijskwestie niet het minste belang stelde. Ik zag dat het samen zijn op zijn einde liep maar durfde niet goed het voorbeeld geven, omdat ik de laatste gekomen was. Een van mijn zusters geeuwde terwijl zij nog enkele tranen liet vallen en toen zette mijn broer zijn hoed op, drukte allen nog eens de hand en ging heen. 'Ik zal met Karel maar medegaan,’ zei ik nu. Dat waren, geloof ik, de eerste woorden die ik uitbracht. Zij konden den indruk geven dat ik medeging om Karels wille, want zelfs een dokter kan immers behoefte hebben aan een trooster? En zoo geraakte ik het huis uit. Het was drie uur toen ik in onze slaapkamer weder met mijn voet in de handen stond en mijn eerste kous uittrok. Ik viel omver van den slaap en om alles niet te moeten vertellen zei ik maar dat de toestand onveranderd was.

Het Vlaamse en het Waalse lied

Uit La Musique en Belgique du Moyen Age à nos jours, o.l.v. E. Closson en Ch. Van den Borren, La Renaissance du Livre, Bruxelles, 1950 (Frans origineel hier):

 De kunstenaars geboren tussen 1820 en 1860.

(...) Twee namen verdienen onthouden te worden: die van Limnander en, vooral, die van Miry. (...) Karel Miry (1823-1889, ook een Gentenaar) is de maker van de fameuze Leeuw van Vlaanderen [sic], die een welverdiende populariteit geniet, en die verheven is tot Vlaams volkslied. (blz. 250-252)

 Het Vlaamse lied en het Waalse lied.

Zij verschillen grondig van elkaar, behalve natuurlijk in de (vrij talrijke) gevallen waarbij het om wederzijdse vertalingen of navolgingen gaat. Dit gaat zelfs zo ver, dat men een Frans refrein aantreft dat elegant in een Vlaams liefdeslied ingelast is:

Gaat zeggen tot mijn beminde: Ik kom terstond by heur.

Pourtant que je suis brunette, Viverai-je en langueur!

 In het algemeen is het Vlaamse lied, zowel inzake tekst als melodie, verwant met het Duitse Lied, hoewel wij het vaak voor inheems houden; omgekeerd blijkt ook dat sommige liederen verspreid in Nederland, Duitsland enz. waarschijnlijk in Vlaanderen ontstaan zijn. Wallonië, daarentegen, deelt rechtstreeks het repertoire van de Franse gebieden, en bijgevolg ook zijn expansiekracht sedert de renaissance. (...)

De genres.

(...) Onder 'nationale liederen' verstaan wij niet de Brabançonne, die het 'vaderlands lied' is, maar de nationale gezangen die eigen zijn aan elk van onze twee rassen [sic]. De Walen hebben nog geen gemeenschappelijk gedeelde zang, want de pogingen die daartoe aangewend zijn hebben geen succes gehad. In Vlaanderen heeft de Leeuw van Vlaanderen [sic], van Charles Miry, min of meer deze status verworven. (blz. 307)

Het dwarse Gent: nie pleuien!

Gent heeft een lange geschiedenis van dwarsliggerij. Met name heeft het met vuur twee 'dissidenties' beleden die in alle lagen van de Gentse bevolking steun vonden: het is zeer calvinistisch en zeer orangistisch geweest. Uit de orangistische tijd, toen Gent in openlijke onmin leefde met het separatistische België en diens koning, stamt het anti-Belgische volkslied 'La Gantoise', met in de eerste strofe

Moi, quand l'idole a plané sur les têtes,

Le front couvert, debout, silencieux,

J'ai vu de loin les sacrilèges fêtes :

Je suis Gantois, j'honore d'autres dieux.

Bijna letterlijk zijn deze woorden uit 1839 van toepassing op de onbuigzame Gentenaar Jan Clincke anno 1577.

De reformatie die te Gent reeds vroeg haar intrede had gedaan, beleefde met de komst van het strijdbaar calvinisme in de jaren zestig van de 16de eeuw een echte doorbraak. Onder alle lagen van de bevolking was deze geloofsleer zeer verspreid en was de anticlericale gezindheid zeer groot. In 1566 telde de stad minstens 1500 overtuigde calvinistische gezinshoofden. Ook bij de bouwlieden vond de leer van Calvijn een gunstige weerklank. (...) Toen de hervormden in oktober 1566 de toelating kregen om buiten de Brugse Poort een calvinistische kerk te bouwen, werden onmiddellijk 22 metselaars en talloze timmerlieden bereid gevonden om hieraan kosteloos mee te werken. (...)

In de tweede helft van de jaren 1570 beleefde het calvinisme een reveil. Kenschetsend voor de halsstarrigheid waarmee vele bouwmeesters, ondanks de hevige repressie van de hertog van Alva, bleven vasthouden aan het nieuwe geloof is het incident waarbij Jan Clincke was betrokken. Deze jonge metselaar weigerde op 6 juni 1577 zijn hoofd te ontbloten toen het Allerheiligste in de processie voorbijgedragen werd. Hij werd hiervoor niet alleen gegeseld maar tevens voor vijfig jaar verbannen.

(J. Dambruyne, G. J. Bral, A. Rambaut en D. Laporte, Een Stad in Opbouw - Gent van 1540 tot de wereldtentoonstelling van 1913, Lannoo 1992, blz. 16-17.)

Chapeau! Bij wijze van contrast: een rooms tribuut aan de 'broodgod',

500 jaar na Luther

En tot besluit nog twee toepasselijke verzen uit La Gantoise (1838, zie hier):

N'espérez pas que mon genou fléchisse.

Je suis Gantois, j'honore d'autres dieux.

*

Volksstammen zonder goden

In het polytheïsme lopen de vele goden en godinnen elkaar in de weg, en beperken op die manier elkanders vrijheid van handelen. Een eenzame monotheïstische god heeft dit logische excuus niet, en dit maakt het monotheïstische godsbegrip intern tegenstrijdig. (Zie bijvoorbeeld hier.) Van logisch standpunt uit kan men er geen enkele zinvolle mededeling over doen. Dat heeft het christendom niet belet vlijtig een lijstje 'godsbewijzen' bijeen te harken waarvan alleen de naïviteit opmerkelijk is. De 'onbewogen beweger', bijvoorbeeld, is onbekend met het feit dat beweging de 'normale' toestand in de Newtoniaanse mechanica is, en de kwantummechanica heeft ons inzicht in 'oorzaak en gevolg' nog veel fundamenteler bijgestuurd. 

Tot die z.g. 'godsbewijzen' behoort, dat alle volkeren een godsbegrip hebben. Die vaststelling, ook al zou ze waar zijn, heeft niet veel belang: alle volkeren zijn er ook van overtuigd (geweest) dat de aarde plat is, en dat de zon daar omheen beweegt. Maar zij is niet waar.

De Engelse zendeling Thomas Bridges leefde 40 jaar van zijn leven, tot 1898,  onder de Indianen in Patagonië, zonder enig succes voor zijn zending. Zijn zoon, die hem op vele tochten vergezelde, zei achteraf:  

My father asserted that the Yahgan-people had not the faintest idea of a god or any expectation of future life. 

Yahgan

Bomans signaleert en becommentarieert het feit in 'Een nutteloos levenswerk' (Werken V, blz. 398-402, oorspronkelijk in Elseviers Weekblad van 19 januari 1952). Hij schrijft 

Wij mogen deze stellige verzekering van een man, die bijna zijn gehele leven onder dit volk gewoond heeft en de taal vloeiend sprak, niet in twijfel trekken. Hij had bovendien geen belang bij deze mededeling, integendeel, zij druiste recht tegen zijn hoop en verwachting in. Verrassend is de vaststelling echter wél, omdat de etnologie het bestaan van een godsbegrip, hoe zwak ook, zonder uitzondering bij alle volkeren constateert, ja, de theologie hier een der argumenten van het Godsbewijs op bouwt.

(einde citaat)

Dubbel merkwaardig is ook het relaas dat de Belgische legerofficier Camille Coquilhat geeft van de godsdienstige opvattingen van de stam van de Ba-Ngala in Kongo. (Sur le Haut-Congo, 1888, blz. 289-290, originele bladzijden hier.) 

 (begin citaat)

Isolés de toute civilisation probablement depuis l’origine, ils n’ont, en fait de philosophie et de croyances religieuses, que des rudiments vagues. On ne peut affirmer qu’ils conçoivent un Etre suprême. Ils parlent bien d’un être plus ou moins surnaturel appelé Mongita, habitant en amont, « au pays de l’ivoire», et de ses deux enfants, Ibanza, le fils (dont, au début, ils nous ont crus les envoyés parce qu’il était supposé autrefois amener d’aval les fusils et les étoffes d’origine européenne), et N’Songo, la fille, dont ils ignorent la résidence. Mais ils n’ont pu me définir les attributs de ces personnages, en dehors de leur action sur les produits commerçables.

D’autre part, en parlant du tonnerre, ils me disaient : Moutou monenné, c’est-à-dire : homme puissant. Mais ils appellent moutou tout être, toute chose ayant une action : l’hippopotame est un moutou, tout comme le soleil, le vent et la pluie.

Nous essayâmes bien souvent d’amener les natifs à nous expliquer leurs opinions sur les points fondamentaux du problème de l’existence et de la divinité ; nous nous heurtâmes toujours à des réponses insignifiantes, accompagnées d’un : « Nous ne savons pas, » prononcé d’un air interrogatif.

Ainsi, sachant qu’aux funérailles d’un homme de marque ils enterrent avec lui les victimes, ses femmes et ses esclaves, avec des étoffes, des fils de laiton et des fusils, nous leur demandions pourquoi ces pertes de vies et de biens. Ils nous répondaient : « C’est pour que le défunt fasse son voyage en bonne condition, et non comme un malheureux. »

— Mais où va-t-il ? — Nous l’ignorons. — Pourquoi disposez-vous du manioc et de la canne à sucre sur sa tombe ? — C’est pour sa nourriture en route. — Donc, il n’est pas mort, et cependant vous retrouverez plus tard ses os dans la fosse. — Oui ; mais ce qui arrive après la mort est inconnu. — Vous distinguez l’intelligence de la chair ; vous avez un nom pour chacune de ces deux choses ? — Parfaitement. — Que devient l’intelligence ? — Vous posez des questions impossibles.

D’autres fois, parlant des grands singes qui habitent les forêts du nord-ouest, les Ba-Ngala me disaient : — Ce sont les hommes morts qui sont revenus sous cette forme. — Alors, vous savez où vont les morts ? — On dit cela ; mais nous ne saurions rien expliquer.

Nous cachent-ils quelque culte mystérieux ? J’en doute. Ils ne comprennent pas le système de l’univers et n’ont jamais éprouvé la nécessité de s’en instruire.

(einde citaat)

Na-Ngala

Het merkwaardige zit niet alleen in de vage opvattingen van deze volksstam 'zonder opperwezen', maar evenzeer in het feit dat Coquilhat niet beseft hoezeer de antwoorden 'wij weten het niet', 'dat is onbekend' en 'u stelt onmogelijke vragen' superieur zijn aan zijn eigen conventionele westerse 'zekerheden' vol logische contradicties.