13 May 2013

Filologie van een schunnig Gents straatje



De Gentse 'Garensteeg' is een smal straatje dat uitgeeft op de Vrijdagsmarkt. In de 18de eeuw heette het 'Engelstraatje', maar vanaf de vroege 14de eeuw was het bekend onder een heel wat minder etherische naam: de Contentast. (Bronnen geciteerd hier, blz. 120-121.) De naam is te begrijpen als —horresco referens— 'conten-tast', zijnde het 'tasten' van 'konten'. (Lees niet verder als u niet de vereiste leeftijd hebt, of als de middeleeuwse zeden u onbekend zijn, bijvoorbeeld als u denkt dat een 'stoof' een verwarmingstoestel is.)

Nadere toelichting bij deze 'ietwat ruwe benaming' vinden we in M. Gysseling, Gent's vroegste geschiedenis in de spiegel van zijn plaatsnamen (Uitgeversmij. Standaardboekhandel, 1954, blz.54):

In Brugge was er dus een 'kontstraatje' waar 'verdachte huizen waren', en ook in Gent blijkt er in de 15de eeuw een 'verdacht huis' genaamd 'Contentast' geweest te zijn. Het kan dus zijn dat het Gentse steegje naar het huis genoemd is.

Gysseling vestigt terecht de aandacht op de middelnederlandse betekenis van 'kont', die niet de kant was die we daar vandaag onder verstaan. Volgens Nicoline van der Sijs, Chronologisch Woordenboek (Veen Amsterdam/Antwerpen 2001) treffen we 'kont' met de betekenis 'achterste' voor het eerst in 1741 aan. Taalkundig gezien een nieuwkomer! Wat Gysseling geeft is de oorspronkelijke betekenis. 

In Geïntegreerde Taalbank en Etymologiebank kan men zijn anatomo-filologische belangstelling op dat trefwoord botvieren. Het Middelnederlands Woordenboek schrijft: onzeker is of de betekenis is gewijzigd, dan of het woord in de vroegere germaanse talen de beide opvattingen heeft gehad. In elk geval, de intrigerende anatomische verschuiving is beperkt tot het Nederlandse, Friese en Rijnlandse taalgebied; in de overige Germaanse talen zijn de dingen gebleven zoals ze waren. Ook in (West-)Vlaanderen, Groningen en Friesland zou de oude betekenis plaatselijk nog bewaard zijn. Om het onderwerp in stijl af te sluiten: de minachtende benaming 'konte' —uitsluitend voor vrouwen bestemd— verraadt nog de oorspronkelijke betekenis. Er zijn overigens genoeg anatomische scheldwoorden die uitsluitend voor mannen bedoeld zijn.