Pages

15 May 2023

Brennt Paris? Is Paris burning? Paris brûle-t-il?



Searching the internet for any of the strings Brennt Paris? Is Paris burning? Paris brûle-t-il? you end up with novels, plays or movies dealing with Paris, August 1944, and the German general in charge: Dietrich von Choltitz, a.k.a. the man who saved Paris. Here is how he was embedded in the chain of command:

Alfred Jodl
(on behalf of Hitler)
|
Walter Model
|
Hans Speidel
|
Dietrich von Choltitz

The popular story can be summarised as follows:

  • seeing Paris lost to the allies, a raging Hitler ordered it to be destroyed
  • Choltitz refused to obey the barbaric order for love of the beautiful city, and surrendered. 

What follows is a critical investigation, based on the following documents:

[C] Dietrich von Choltitz, --- brennt paris? adolf hitler --- Tatsachenbericht des letzten deutschen Befehlshabers in Paris, UNA Mannheim 1950 (here)

[KTB] Kriegstagebuch des Oberkommandos der Wehrmacht (Wehrmachtführungsstab), Band IV (Erster Halbband, Zweiter Halbband),  Eingeleitet und erläutert von Percy Ernst Schramm, Bernard & Graefe Verlag für Wehrwesen, Frankfurt am Main, 1961 (relevant pages here)

[RKG] Reichskriegsgericht, Strafsache gegen den General der Infanterie Dietrich von Choltitz wegen Übergabe an den Feind, 27.3.1945, Militärhistorisches Archiv Prag, Karton 28. (here)

[S] Hans Speidel, Invasion 1944, ein Beitrag zu Rommels und des Reiches Schicksal, Rainer Wunderlich Verlag, Hermann Leins, Tübingen und Stuttgart, 1950 (relevant pages here)


*

1. Wartime documents


The War Diary of the High Command [KTB], published in 1961, had been written on a daily basis "in real time". On August 20, 1944, the following decision was registered. 

Forces and supplies allowing, the mass of the 5th Panzer Army together with parts of the 1st Army should fight free the connection with the bridgehead Paris, which was to be held in all circumstances. The fighting around and in Paris would, if need be (notfalls), be conducted without consideration for the city (ohne Rücksicht auf die Stadt). [KTB, p. 472]  

It resulted in an official order, issued by Jodl on August 22, of which a copy is preserved among the papers of the Court Martial against Choltitz (March 1945).

[RKG, p.32 of the pdf file]

The last three paragraphs read
Inside the city, at the first signs of uprising, one should intervene with the sharpest possible means, for instance, blowing up blocks of houses, public execution of agitators, evacuation of the district concerned, because this is the best prevention against further spreading. 

The bridges on the Seine are to be prepared for destruction.

Paris is not to fall into the hands of the enemy, or only as a field of ruins (Trümmerfeld).   
Note that these orders allow for (much) "collateral damage" — the "fight without consideration for the city" of the War Diary — but don't aim at destruction beyond military logic.  

Choltitz did not act accordingly, and Model started against him a court-martial procedure for insubordination (by no means the heaviest charge that was possible), including some possibly mitigating factors. In March 1945 the trial was suspended until Choltitz — meanwhile a prisoner of war — could be heard. Of course, this did never happen. 

On the sleeve sheet of the trial [RKG, p.1 of the pdf file], the charge is summarised in four words: Surrender to the enemy (Übergabe an den Feind). More details are provided on the first page [RKG, p.2 of the pdf file]:

  • agreed a cease-fire with the resistance fighters
  • neglected to properly prepare the destruction of bridges, power plants and water works
  • allowed troops to leave Paris instead of using them for defense
  • surrendered to the enemy and ordered his troops to do the same

Only partially do these charges refer to (military) destructions, the point being that Choltitz did not properly prepare them, as he had been ordered. Nothing is said about any order to actually execute the planned destructions.


2. Post-war documents


After the war, both Choltitz and his immediate superior, Hans Speidel, wrote on the subject. Both came out of WW2 surrounded by some ambiguity, which in later years they tried hard to dispel. Choltitz had been court-martialed in absentia and not cleared. Speidel had been involved in the plot against Hitler but only mildly so. He had been briefly arrested, but went free unharmed and is even cited among the witnesses of the trial without any reservation [RKG, p.84right of the pdf file]. So, both had things to explain, and it is generally acknowledged that their accounts contain contradictions and omissions. 

A. Choltitz

Choltitz is responsible for the catching phrase Is Paris burning? Adolf Hitler, which is the title of his 1950 apologetic book. 


Though the book is presented as a Factual Account (Tatsachenbericht), the famous telegram of the title is only reported by anonymous hearsay. Choltitz writes 
Only afterwards was I informed, by high ranking officers fully aware of things, of a telegraphic question from headquarters: Is Paris burning? Adolf Hitler. I did not see it, and it was therefore not answered. [C, p. 66]
Later novels and movies promote this radio telegram of dubious existence to a genuine telephone call by a raging Hitler. Fictional spin-offs also never fail to render some sarcastic sentences by Choltitz as if he had spoken in earnest. Choltitz again (telephoning with Speidel):
"Let me tell you what I have ordered. I had three tons of explosives stored in the Notre Dame, two tons in the Dôme des Invalides, one ton in the Chambre des Députés. I'm about to blow up the Arc de Triomphe because of the field of fire." (...) I did not engage in any debate, and continued: "Let me tell you what I have planned. The Madeleine Church and the Opera House will be dealt with simultaneously." I got carried away, and added: "The Eiffel Tower will be blown up in such a way that it lies as a barrier in front of the destructed briges." Then it became clear to Speidel that I was not speaking in earnest, and that I only wanted to make clear into what insane situations a subordinate soldier is brought by such orders. [C, pp.64-65]

As for his orders, Choltitz renders the Trümmerfeld order of August 22 very briefly as follows:

Paris must be turned into a field of ruins. The commanding general must defend it to the last man and, if necessary, he dies in the ruins.

This succinct phrasing might create the impression that the wilful destruction of Paris was a primary goal, wheras it was taken into account merely as a consequence of stubborn defence. For comparison: there was never an order to destroy the historic town of Caen in Normandy, but as a result of heavy fighting it was nonetheless left in ruins, a mere three weeks before the events in Paris (photo below).



It's useless to try and decide whether or to what extent Choltitz was guilty of disobedience. After all, the court-martial investigating this question shortly after the events could not (or refused to) decide. Given his lack of means, the fighting under his command may have been more than symbolic; at his very headquarters, three soldiers and a staff officer were killed.

Many elements in Choltitz's account are confusing, to say the least. Thus he writes

The day after the arrival of the Destruction Team, on August 15, the order came by radio to destroy the bridges of Paris. [C, p. 28]

This is a week before the High Command had even decided to have the bridges prepared for destruction!  


B. Speidel

Speidel as a NATO general (1963)

The post-war Choltitz is counted among the "good Germans", and this holds even more for Speidel, who rose to the highest level in NATO. 

Unlike the court-martial, he mentions an order to actually destroy the bridges and other military objects that had been (or should have been) prepared.

On August 23, Army Group B received of Hitler the order to destroy bridges and other important objects in Paris, "even if blocks of houses and works of art are destroyed in the process". (...) General von Choltitz had the destructions not executed and, doing so, he saved from destruction unique works of architecture in the magnificent city. [S, p.165]   

He even adds to the Ruins Order a second Destruction Order, after Paris was lost, therefore not involving Choltitz at all.

As soon as the High Command of the Army was informed that Paris had been lost, Adolf Hitler ordered the use of long-range artillery (still possible at the time), of V-weapons and all available air units against Paris. Hitler thought of the Destruction Order as a "moral means of fight". Its execution would not only have caused the loss of many thousands of lives, but would also have destroyed unique works of art in the "Ville Lumière". (...) The Chief of Staff of Army Group B [i.e., Speidel himself — C.I.] prevented the transmission and the execution of this Destruction Order, against Hitler's wish. Thus Paris was, in the nick of time, saved from destruction. [S, pp. 166-167]

In Choltitz's account, an air attack on Paris was ordered while he was still in charge, and it was cancelled because of the many German positions scattered throughout the town. [C, pp 71-72]

Speidel's account, like Choltitz's, is not without raising some questions. If he is to be believed, he blocked on two occasions orders he was supposed to pass on, twice saving Paris from destruction. In their respective books, Choltitz and Speidel agree in claiming that the Trümmerfeld order was never transmitted to Choltitz, who only caught it accidentally. [C, p. 65; S, p.165] It is very difficult to make sense of this. One possible conclusion could be that Choltitz is famous for not executing an order he was not given!


***


13 May 2023

La Gantoise, de orangistische Brabançonne


In 1830 scheurde zich uit het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, met Franse militaire steun, een Franstalig miniatuurstaatje los. Acht jaar later, in september 1838, werd het separatistische heldenfeit herdacht door het inhuldigen van een vrijheidsbeeld op het Brusselse Martelarenplein.

Brussel 1838


Uit de verte moet de plechtigheid knarsetandend gadegeslagen zijn door de Gentse orangistische advocaat Pierre Lebrocquy. In de daarop volgende dagen verwerkte hij zijn trauma in twee liederen, een Nederlands en een Frans, die als orangistische tegenhanger bedoeld waren van La Brabançonne, die aanvankelijk La Bruxelloise heette. Wij vinden ze beide in


namelijk De ware Vryheid, Gentsch volkslied op p.94 (meer daarover hier) en La Gantoise, Chant national op p.104. In het voorwoord kunnen we lezen dat de verzamelde liederen aanvankelijk niet voor het grote publiek bedoeld waren, maar enkel voor sommige byzondere vriendenkringen. Daarmee zijn de vrijmetselaarsloges bedoeld, in het bijzonder de Gentse orangistische loge Le Septentrion. Liederen, zowel in het Frans als het Nederlands waren daar een vast onderdeel van de banketten. De Dulle Griete bevat eigenlijk Vlaemsche liedekens, maar geeft op het eind ook enkele Franse mee die als voorbeeld gediend hebben voor Nederlandse versies. Daaronder dus ook 


(er volgen nog zes strofen). Bij zo goed als alle liederen staat, logischerwijze, de stemme of wyze (in het Frans air) waarop de tekst gezongen moet worden. De uitzonderingen zijn: twee deuntjes die de Gentenaar van toen bekend zullen geweest zijn (den Belgische Pier la la en Het hondekot te Gent), een op eene nieuwe wyze en La Gantoise zonder iets. Die leemte is vreemd, want men mag toch verwachten dat de koper van een liederenboek kan uitmaken op welke melodie de liederen gezongen moeten worden. Van de Nederlandse versie De ware Vryheid krijgen we de melodie wél, maar die is, gelet op de totaal verschillende rijmschema's, zeker niet die van het Franse lied.

In De Dulle Griete wordt La Gantoise onmiddellijk gevolgd door een ludiek lied over de Gentse boelmakers: 


(eveneens met vele strofen). Door de verwijzingen naar dit air op te zoeken in de zangboeken van die tijd kan men, na onderlinge vergelijking, met grote waarschijnlijkheid de melodie thuisbrengen. Hier vindt men een lied dat de grote Béranger op die populaire melodie schreef. Helaas brengt ons dit niet dichter bij La Gantoise, want (bijvoorbeeld) men kan wel à la Béranger zingen

vraime-e-ent des brouillons
maar niet
j'honore-eu-eu d'autres dieux.

Neen, het ontbreken van een verwijzing moet, zoals voor de andere niet-benoemde liederen, betekenen dat de titel voldoende duidelijk de melodie suggereert. Zo komt men voor het Gentse Chant National onvermijdelijk bij... de Brabançonne. Iedereen kan zelf uit volle borst nagaan dat de tekst perfect bij die melodie past. "Die" melodie is misschien niet het juiste woord, want er blijken vele varianten van bestaan te hebben, en het is onmogelijk om uit te maken wat er aan tafel nu precies geklonken heeft. Uit de laatste strofe (zie de tekst onderaan) blijkt dat Gand, ma patrie voor de Ware Vrijheid (nog) volledig op Nassau betrouwt. Helaas, eind 1840 zong Lebrocquy zijn Gantoise voor het laatst, en na de laatste strofe ging het orangistische licht in Le Septentrion onder schamper gelach uit. Hij licht het zelf toe in Souvenirs d'un ex-journaliste, pp. 97-100. Meer over Lebrocquy en de orangistische Septentrion leest men hier


P.S. In 1857 schreef ook Prudens van Duyse in het Frans een politiek gedicht met als titel La Gantoise. Het is te vinden in Van Duyse/Bundel 80 van de Koninklijke Akademie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde van Gent en is hier te bekijken. Het is niet duidelijk of Van Duyse zijn Gantoise geïnspireerd heeft op die van Lebrocquy; in elk geval is het rijmschema anders.



*

LA GANTOISE


Chant national composé à l'occasion de l'érection

de la statue de la Liberté à Bruxelles


1838


D'un culte faux a commencé la pompe;

Bruxelles a dit: voici la Liberté, 

Peuple à genoux; et le peuple qu'on trompe

Incline un front dans la fange arrêté.

Moi, quand l'idole a plané sur les têtes, 

Le front couvert, debout, silencieux;

J'ai vu de loin les sacrilèges fêtes:

Je suis Gantois, j'honore d'autres dieux.


Fils d'Artevelde, à la liberté sainte

Dès le berceau j'ai voué mon amour

Gand la connaît, car dans sa vaste enceinte

La Liberté a fait un long séjour.

Je prie encore comme ont prié mes pères;

Donc, point d'encens pour l'autel odieux,

Point de déesse aux rites adultères.

Je suis Gantois, j'honore d'autres dieux.


Le Taciturne a rajeuni ton culte,

O Déité chère encore aux Gantois!

Horne et d'Egmont, qu'aujourd'hui l'on insulte,

Sur l'échafaud ont raffermi tes droits.

Vous reniez, fils de la foi nouvelle, 

Ces noms sacrés, ces martyrs glorieux;

Vos dieux sont D'Albe et Philippe et Granvelle.

Je suis Gantois, j'honore d'autres dieux.


Scandale! horreur! l'idole qu'on protège

Du temple ancien jette la cendre au vent;

Elle choisit la plèbe pour cortège;

Pour prêtre, un moine et pour temple, un couvent.

Cède qui veut, que partout retentisse

De liberté le nom insidieux, 

N'espérez pas que mon genou fléchisse.

Je suis Gantois, j'honore d'autres dieux.


Des novateurs en vain la foule effraie:

Eh! que me fait ce stupide bétail?

Ce que je veux c'est la liberté vraie, 

Fille des lois et mère du travail.

Non, dans le ciel elle n'est point conçue, 

La Liberté qui promène en tous lieux 

Son chapelet, sa torche et sa massue.

Je suis Gantois, j'honore d'autres dieux.


Pour mieux encore défigurer l'image

De la déesse aux robustes contours, 

En l'étalant, leur hypocrite hommage

Sur son beau sein a triplé les atours.

Oui, cachez-les, ces mamelles fécondes, 

C'est bien, jamais ces globes radieux 

N'ont allaité des capucins immondes.

Je suis Gantois, j'honore d'autres dieux.


Gand, ma patrie, ô ruche bourdonnante,

Fidèle aux lois, au travail, au bon sens, 

Garde tes mœurs, ta foi persévérante, 

Tu brûleras encore un pur encens.

Car Nassau veille, à sa mâle parole, 

La Liberté redescendra des cieux.

En attendant, honte à la vaine idole!

Je suis Gantois, j'honore d'autres dieux.

***

  
Gent 2018
Willem I





05 May 2023

De Kapellekensbaan, herlezen


Ik heb bovenstaand exemplaar  gekocht in december 1972, en moet het kort nadien gelezen hebben, in een periode waarin ik veel van Boon las. Toen ik het recent opnieuw ter hand nam herinnerde ik mij nog de grote lijnen: Ondineke in de negentiende eeuw, met als achtergrondkoor een kring van figuren omheen de schrijver, die steeds genoemd worden met hun "epitheton ornans": de kantieke schoolmeester met de schone vrouw Lucette, johan janssens de dichter en dagbladschrijver, enzovoort. Ik had niet zo'n goede herinnering aan het miserabilistisch verhaal van Ondine, met een rondlummelende schrijnwerker-uitvinder als vader, een zwakzinnige moeder en een achterlijke broer. Ook bij deze hernieuwde lectuur begon mij dit onderdeel na verloop van tijd toch enigszins te vervelen. Bovendien bevat het verhaal van Ondine enkele gaten en veel onwaarschijnlijkheden. Zij loopt les bij Madame Berthe, maar daar vernemen we nauwelijks iets over; hoe eindigt die schooltijd bijvoorbeeld? En, als ik goed opgelet heb, dan is Ondine-van-de-schrijnwerker de minnares geweest van de drie zoons van de ene fabrieksdirecteur, en van de zoon van de andere fabrieksdirecteur? Ik zie dat toch niet te snel gebeuren in de negentiende eeuw. Op de laatste bladzijde eindigt Ondine uiteraard in mineur: op een armtierige kamer, getrouwd met de jonge werkloze Oscar. In feite gaat het om Ondine-ke met Oscar-ke, want Boon overdrijft met verkleinwoorden, en heeft van de Kapellebaan ook alvast Kapellekensbaan gemaakt. In feite stond er op de Osbroekstraat in Erembodegem maar 1 enkele kapel: de kapel van Termuren.  

Het boek is wel ouder dan ik mij voorstelde. In mijn uitgave begint op blz. 231 (van de 291) een nieuw jaar, en de terugblik op het voorafgaande jaar – met de moord op Gandhi, bijvoorbeeld – toont dat dit laatste 1948 was. De Kapellekensbaan, pas verschenen in 1953, moet dus af geweest zijn in 1949. De  linkse figuren in het bewind, waar de ontgoochelde Boon schamper op afgeeft, moeten dus Van Acker, Spaak en Huysmans zijn. De "koning met zijn nieuwe koningin" die in de Reinaert meespeelt is de controversiële Leopold III, die de grondwet enkele keren had overtreden en het niet lang meer zou uitzingen. In 1951 trad zijn zoon aan. 

In 1949 was Boons zoontje Jo 10 jaar en dat is ook de leeftijd en de naam van de zoon van "johan janssens, dichter en dagbladschrijver", verderop ook "gevelschilder en weekbladenschrijver". Deze "johan janssens" is overduidelijk een afsplitsing van Boon zelf, die in die tijd voor de Rode Vaan schreef, daar werd buitengewerkt, gevelschilder werd en daarna in een weekblad aan de slag kon. (Meer biografische gegevens hier.)

In 1949 stierf ook Boons elf jaar jongere zus zus Jeanneke op zesentwintigjarige leeftijd, met als laatste woorden "Ik kan het niet meer houden". Het is zeer pakkend als de schrijver plots uit zijn literaire rol stapt en in eigen naam die aangrijpende werkelijkheid ongefilterd weergeeft.

Boon is een beter schrijver dan ik mij voorstelde toen ik er opnieuw aan begon. Zijn directe vertelstijl, gelardeerd met drie puntjes, deed mij aan Céline denken, en er zijn voorwaar slechtere voorbeelden om na te volgen! Zijn taal is Brabants gekleurd – couleur locale zullen we welwillend maar zeggen –  en bevat naast onbekende woorden (hieronder ramoel, bijvoorbeeld) ook vreemde wendingen, bijvoorbeeld systematisch in de vloer waar iedereen toch op de vloer verwacht. In het citaat hieronder blijkt dat niet alleen bij mij, maar ook in de kring omheen de schrijver, het meanderend verhaal van Ondine niet blijft boeien. Onder die afhakende vrienden-helden is ook "johan janssens", het alter ego van de schrijver zelf! Men denkt onwillekeurig aan Pessoa die, onder pseudoniemen, ook zichzelf becritiseerde.

En midden al dat ramoel vraagt ge hen of men dat laatste stukje over ondine heeft gelezen... hoe ze zich liet vastnagelen aan de brem... en iedereen zwijgt want niemand heeft het gelezen. Het zijn allen nog steeds uw vrienden uw helden, maar niemand onder hen leest nog die geschiedenis over ondine. (260-261)

*

 Niet-literaire aanvulling. In strijklicht ziet men doorgedrukt in het voorplat de handgeschreven tekst Begin Augustus, met twee forsen strepen eronder.


Dit vandalisme is zeker niet mijn werk, en de onverlaat die mijn boek in bruikleen had (dat moet in de jaren zeventig geweest zijn) wordt alsnog verzocht zich kenbaar te maken.