Algemene inleiding
Een contrafact is een bekende melodie waarop andere woorden geplakt zijn. De werkwijze is zo oud als de muziek zelf, en heel wat bekende liederen blijken bij nader toezien contrafacten te zijn. Het Wilhelmus, bijvoorbeeld, is een katholiek Frans spotlied ("O, la folle entreprise") waarop protestantse Nederlandse woorden geplakt zijn. En Bachs geestelijk lied O hoofd vol bloed en wonden is een contrafact van een minnelied waarin het over onbeantwoorde liefde gaat ("Mein G'müth ist mir verwirret"). Die twee voorbeelden tonen al aan dat de "sfeer" die men in een lied voelt hoofdzakelijk door de context en in de geest van de toehoorder tot stand komt. De naziklassieker bekend als het Horst Wessellied ("Die Fahne hoch, die Reihen fest geschlossen!") is een contrafact van een matrozenlied uit de eerste wereldoorlog ("Vorbei, vorbei"), dat zelf teruggaat op een Berlijns liefdeliedje opgetekend in 1865 ("Wenn du mich liebst"). De Duitse autoriteiten die na WO2 ook de melodie van Horst Wessel verboden hebben zijn dus wat overijverig tewerk gegaan, want dit mooi lyrisch liefdeliedje, waarin alle gestamp van laarzen uiteraard ontbreekt, kan men in Duitsland niet straffeloos meer zingen.
De laatste tijd heb ik mij geamuseerd met het aanleggen van een verzameling contrafacten. In een ideaal contrafact moet men niets veranderen aan het gedicht en niets aan de melodie, en valt bovendien alles op zijn plaats: de lettergrepen, de klemtonen, de cesuren. De meeste contrafacten zijn natuurlijk niet ideaal. Vergeleken met de tekst kan de melodie te lang of te kort zijn. Een melodie van type A-A-B-A (b.v. het Wilhelmus) kan men inkorten tot A-B-A of omgekeerd, een A-B-A (b.v. Ik zal Cecilia komen) uitbreiden tot A-A-B-A. Men kan ook de melodie onveranderd laten en de tekst korter of langer maken. Van een sonnet (2 kwatrijnen + 2 terzinen) houdt men doorgaans iets bruikbaars over door de terzinen te laten vallen, en de meeste gedichten worden, als lied, bepaald niet slechter als men een slotregel herhaalt. Als tekst en muziek passend gemaakt zijn moet men doorgaans nog hier en daar noten opsplitsen of samenvoegen. Voorbeelden daarvan ziet men in Kortjakje, een contrafact van Ah! Vous dirai-je maman. Hieronder de eerste drie regels, met het aantal lettergrepen.
Ah! vous dirai-je maman (7)ce qui cause mon tourment (7)Depuis que j'ai vu Lysandre (8)Altijd is Kortjakje ziek (7)midden in de week maar 's zondags niet (9)'s zondags gaat zij naar de kerk (7)
Om het te doen uitkomen zijn in het contrafact twee noten (ce, qui) gehalveerd (midden, in de), en in de volgende regel komt één enkele lettergreep (kerk) op de plaats van twee (-sandre).
In de selectie die ik hier aanbied geef ik de tekst onder de noten, en laat ik de melodie horen (met dank aan MuseScore). Bij de tekst staat ook een verwijzing naar de "oorspronkelijke" melodie, maar doorgaans zijn er vele benamingen die in aanmerking komen. Veel belang heeft die benaming niet want de meeste mensen zullen de melodie wel "herkennen", hoewel ze "thuisbrengen" soms moeite kan kosten. Als de tekst niet te ernstig moet genomen worden heb ik 😎 in de titel van de post bijgevoegd.
*
P.S. In Blogger kan men gemakkelijk video's invoegen, maar geen rechtstreeks afspeelbare audiobestanden. Om een audiobestand, stel "lied.mp3", in te voegen is de volgende omweg gebruikt. Met het OSX-commando
ffmpeg -loop 1 -i sol.png -i lied.mp3 -shortest -acodec copy lied.mp4
wordt een video "lied.mp4" gecreëerd die bestaat uit 1 enkel beeld ("sol.png" is de afbeelding van een solsleutel, hieronder te zien) en die loopt zolang de muziek loopt. Deze "video" wordt dan ingevoegd.
