De auteur zowel als de uitgeverij waren mij onbekend. Om met het laatste te beginnen: het boekje van 236 bladzijden is loodzwaar, gedrukt op glanzend papier, en zo slecht gelijmd dat het, na drie keer gelezen te zijn, gewoon uiteenligt (zie foto). Ik zal de bladzijden met een elastiek moeten bijeenhouden. Ook de illustratie op de kaft kan ik, met de beste wil van de wereld, niet anders dan 'goedkoop' vinden. Het boek had veel beter verdiend, want ik vind het zeer goed.
De auteur blijkt een historicus van de Universiteit Antwerpen te zijn, die zijn emeritaat nuttig opvult met het schrijven van autobiografisch getinte romans. Onder geleerden blijkt al zijn derde te zijn, en past in de afdeling 'Campusroman'. De titel is een nadrukkelijke verwijzing naar 'Onder professoren' van Willem Frederik Hermans, en de auteur citeert Hermans letterlijk om erop te wijzen dat het niét om een sleutelroman gaat, maar om fictieve gebeurtenissen aan een fictieve universiteit. Maar in een interview (hier na te lezen) zegt hij: Al wat erin staat is min of meer gebeurd, of heb ik zien gebeuren.
De vernis is wel bijzonder dun aangebracht, want de fictieve universiteit blijkt de Universiteit van Antwerpen te zijn (de echte heet Universiteit Antwerpen) en de ik-figuur is, zoals de auteur, een historicus bekend om een boek over de Koude Oorlog, maar hij heet Yvan Montagne en niet Yvan Vanden Berghe. Ook de mediaspelers thuisbrengen (de katholieke Krant van Antwerpen, de socialistische Volkskrant, de liberale Nieuwe Krant en het satirische weekblad Satyricon) vraagt niet echt veel speurwerk. De gebeurtenissen zijn vrij nauwkeurig gedateerd, en sommige personages zijn zodanig omschreven dat men ze zonder moeite van hun echte naam kan voorzien. Zo herkent men onmiddellijk Mark Braet in de 'Brugse communistische dichter', en Leo Tindemans in de 'katholieke ex-eerste minister en ex-minister van buitenlandse zaken met een boek over de Balkanoorlog'. Met wat meer moeite kan een outsider ongetwijfeld ook vinden welke rector, decaan, minister, kabinetschef, partijbons of voorzitter van het Willemsfonds bedoeld is. (De politieke en academische nomenklatura is/was 1 kluwen aan de fictieve U van A.) Voor academische insiders moet het namenplakken nog een stuk gemakkelijker zijn.
Mijn plankje 'Nederlandstalige campusromans' omvat dus nu: Onder Professoren, Het scheermes van Ockham en Onder geleerden. Ik vond het eerste niet goed, het tweede wel, en het derde nog beter. Ongeveer de hele academische diergaarde passeert daarin de revue, ongetwijfeld naar het leven getekend, maar niettemin archetypes op zich. De hardwerkende kamergeleerde zonder netwerk (die uit de boot valt), de onbekwame intrigant(e) die het ver brengt, de bekwame intrigant(e) die het nog veel verder brengt, enzovoort. Er is één archetype dat ontbreekt: professoren in openbare vijandschap, gezworen vijanden die elkaar systematisch dwarszitten en soms in het publiek de huid volschelden. Zo zeldzaam kunnen ze niet zijn, want ik kan voor de vuist weg drie van die antagonistenparen uit eigen ervaring oproepen. Aan de U van A blijkt men dan toch formeel beleefd te blijven, en dat was aan de (even fictieve) U van G niet altijd het geval. Daarentegen floreert in A een mensensoort die in G jammer genoeg veel zeldzamer is: beeldschone jonge vrouwen die het op professoren gemunt hebben. Lelijke vrouwmensen komen in de roman helemaal niet voor, en Barbara, Esther, Jenny, Eveline, Peggy, Jacqueline, Greta/Hilde zijn allemaal mooi, elegant en verleidelijk. De auteur verliest er zowaar het hoofd bij, want Greta/Hilde is hetzelfde personage onder twee namen! Louter literair gesproken vond ik zelfs dat één mannenvreetster had kunnen volstaan, terwijl de arme lezer nu voortdurend Jenny van Eveline moet onderscheiden. Nog een literaire bemerking: de auteur kan blijkbaar niet kiezen tussen een ik-verteller, die alleen kan weten wat hem zelf overkomt, en een objectief relaas door een romancier die in alle hoofden tegelijk kan kijken. Nu schakelen we van het ene naar het andere, van een ik-figuur naar een alwetende en alziende God die in de derde persoon spreekt.
Afgezien daarvan vond ik het boek goed geschreven. Echte taalfouten zijn schaars. Niet alleen de personages, ook de auteur heeft het, zoals de meeste Vlamingen, lastig met 'je' en 'u', en men moet ook slikken dat hij gelederen zou 'vervoegen' (47) en dat populaties 'zich' zouden ontmoeten (219). Voor een professor buitenlandse politiek is erger dat de naam van Mitterrand fout gespeld is, en voor een auteur dat hij Willem Frederik Hermans ongegeneerd omdoopt tot Frederik Willem (233). Vreemd is ook de voorliefde om woorden die aaneengeschreven behoren te worden uiteen te trekken, dus tot aan een geschreven. Het boek krioelt ervan, en misschien is het zelfs een eigenzinnige opvatting eerder dan een massa spelfouten. Ook is zeer slordig omgesprongen met de aanhalingstekens; op vele plaatsen wordt een aanhaling geopend met de aanhalingstekens voor de afsluiting. ))Dit is het effect als het om dubbele haakjes zou gaan.)) Dezelfde slordigheid bij de gedachtenstreepjes. Die zijn —zoals in dit voorbeeld— langer dan koppel-tekens, maar in het boek is het een zootje, en vele paren zijn niet eens even lang.
Het boek is zeer levensecht, en heeft b.v. aandacht voor wie welke taal spreekt, hoe feiten door de media verhaspeld worden, en plannen door het toeval doorkruist worden. Ik heb een aantal keer luidop moeten lachen, soms lichtjes groen. Ik denk aan de vice-rector die niet kan gestraft worden omdat de U van A geen tuchtreglement heeft, wiens exploten uit de vijandige pers gehouden worden doordat bevriende journalisten een gelijkaardig geval over de vijand in hun archief hebben, en die uiteindelijk uit de schijnwerpers gehaald wordt met een diplomatieke sinecure in Parijs bovenop zijn universitair salaris. (In dat verband is mij een paar keer de naam van Pierre Chevalier door het hoofd geschoten, maar er zijn genoeg andere analogieën.) Ronduit hilarisch is het naïef internationaal project, mede gesponsord door Heineken, dat in het tegendeel uitdraait en eindigt met ontvoering en afpersing. Minder hilarisch is de verlammende linkse terreur op de universiteit, met een heuse verklikkingsdienst om racisten aan te geven, bijvoorbeeld professoren die het aandurven aan slechte Marokkaanse studenten slechte cijfers te geven.
Een van de passages die ik aangestreept heb kan men hier monkelend nalezen, en hieronder volgt een lijst van de personages, met de bladzijden waarop zij opduiken of waar informatie staat. Wees niet verbaasd dat hier ook de CIA en de Stasi opduiken. Het hoofdpersonage is tenslotte een expert in de Koude Oorlog, met contacten in de voormalige DDR.
Drammatis personae
11 Yvan Montagne, historicus, expert in Koude Oorlog, professor ‘van linkse signatuur’ (189), met een opleiding gesprekstherapie (176). Eindigt viervoudig ‘omstreden’ (drie aspecten vernoemd p. 194, een vierde p. 222).
19 Jacob/Jake, Stasi-man, vriendschapsvereniging België-DDR, later samen met Esther uitbater van DDR-nostalgische nachtclub, afperser samen met Esther, Heidi en Harry
20 François, econoom van de Sorbonne
20 Louis, docent Duitse geschiedenis aan de Sorbonne
20 Dieter Schmit, dominee, actief in vredesbeweging, CDU-lid, later bisschop, getrouwd met Barbara, politicus
20 Barbara, tolk, collega van Esther, assistente van Generaal Steiner, Stasi-hulpkracht, liefje van een DDR-minister, later getrouwd met Dieter
25 Generaal S(teiner), legergeneraal, baas van Barbara, controleert namens Honecker de Stasi
34 Rudolph Schulze, bons van de DDR-Staatsraad, bekend met Martens en Tindemans, CDU-lid
38 Esther, tolk, collega van Barbara, Stasi-medewerkster, later call-girl en samen met Jacob/Jake uitbater van DDR-nostalgische nachtclub, afperser samen met Jacob, Heidi en Harry
42, 44, 60 Peggy: LAT-vriendin van Yvan, doceert aan een Gentse hogeschool, tijdelijk liefje van Maurits
47 Jenny De Baets, PR-verantwoordelijke bij een cultuurfonds, liefje van Adriaensens, Van de Wijngaerd en (later) de procureur-generaal, klasgenote van Jacqueline, gescheiden van een advocaat, onbekwaam maar later vice-rector
48 John Adriaensens, vice-rector, socialist, logeman, getrouwd met Monique, weggepromoveerd als nietsdoende diplomaat, eindigt overspannen
48 Lode Van de Wijngaerd, directeur-generaal van de administratie, liberaal, logeman, later voorzitter van het Willemsfonds, getrouwd met Nicole
51 Victor Michiels, bekwame postdoc, gebruikt door Adriaensens, getrouwd met Greta/Hilde, verliefd op Eveline
54 Mark Theunis, politiecommissaris, bevriend met Van de Wijngaerd
56, 68 Ward Van de Capelle, rector, ex-jezuïet-in-opleiding, econonoom met specialisatie statistiek
59 Claire, “catastrofaal afgezegd huwelijk” met Yvan
59 Liesje/Elisabeth, liefje van Yvan, na 10 jaar samenleven verongelukt
59 Raf, gelegenheidsvriend van Liesje
62 Jacqueline, gerante van handtassen, vriendin van Theunis, klasgenote van Jenny
65,69 Nicole, directrice van stedelijke administratie, vrouw van Van de Wijngaerd, zegt scheiding aan
71 Monique, vrouw van Adriaensens, lerares geschiedenis in het Rijksonderwijs, bevriend met Ingrid, zegt scheiding aan
71 Heidi Lademacher, nep-doctoranda, freelance-journaliste en CIA-medewerkster, afperser samen met Jacob, Esther en Harry
78, 110 Eveline De Meester, bekwame doctoranda onder [sic] Adriaenssens maar begeleid door Michiels, liefje van Adriaensens, dan van Yvan, trouwt uiteindelijk met Sébastien
78, 85: Greta/Hilde, vrouw van Michiels, afgevaardigde van christelijke onderwijsvakbond, op blz.192 tijdelijk herdoopt tot ‘Hilde’
96: Rosa, secretaresse van Van de Capelle, getrouwd met Louis
96: Ingrid, secretaresse van Adriaensens, bevriend met Monique, zegt scheiding aan, later liefje van Van de Wijngaerd
96: Sabine, secretaresse van Van de Wijngaerd
105: Maurits, onderwijsinspecteur, tijdelijke vlam van Peggy
113, 163: Marcel De Meester, vader van Eveline en Sophie, advocaat
114: Sebastien/Sébastien, hartchirurg, verloofde en later man van Eveline (krijgt pas laat een accent op zijn naam)
137: Louis, man van Rosa
140: Vera Timmermans, decaan van Yvan, juriste, liberaal
148: Gust, vader van Adriaensens, dokwerker aan lager wal, leeft gescheiden
163: Martine Ceyssens, stagiaire en liefje van Marcel De Meester
171: Sophie De Meester, oudere zus van Eveline, advocate
172: Johanna Jongbloed, advocate van Eveline
181: Harry, Nederlandse vriend van Heidi, freelance-journalist, afperser samen met Jacob, Esther en Heidi
192: Hilde, identiek met Greta (op p. 223 opnieuw Greta genoemd)
206: Grete, overleden vrouw van Dieter
206: Johan en Grete, kinderen van Dieter en Barbara
218: Luc Olaers, professor ontwikkelingssamenwerking
218: Bart Van Craeyenest, linguïst
218: A.B.C. Ploetermans, Nijmeegse professor
221: Donika, Albanese mafioso
221: Jolande, Nederlandse ontwikkelingssamenwerkster
*