Ernest Claes, Cel 269

Mijn literaire gevoelens tegenover Ernest Claes zijn dubbelzinnig, en niet zonder reden. Van ‘De Witte’ en obligate schoollectuur houdt men de indruk over van een monkelende heimatschrijver die in zijn dialect typisch Vlaamse anekdotes aaneenrijgt, waarin Zichem (in het geval van Timmermans is dat Lier) en mijnheer pastoor de hoofdrollen spelen. Tot de werken van Claes die een beter oordeel verdienen reken ik: Daar is een mens verdronken (1950) en Cel 269 (1952). Helaas is een zeer irriterend Claesisme zelfs in de luttele woorden van de eerste titel doorgedrongen. Wie zich namelijk afvraagt "wáár dan wel?" is eraan voor de moeite, want Claes misbruikt systematisch de plaatsaanduiding "daar" voor "er". Dat leidt in Cel 269 soms ongewild tot komische kromzinnen als "Daar is hier geen plaats." Van sommige dialectismen moet men de betekenis zelfs moeizaam uit de context construeren. De duistere vraag "Hoeveel zijn trek is" heb ik maar begrepen toen ik die "trek" een tweede keer tegenkwam.

Dit gezegd zijnde: Cel 269 is een zeer goed boek. Echt literaire fouten zijn er weinig, een enkel kitscherig 'sprekend kraantje' daargelaten, en de gebrekkige compositie op rekening schrijvend van het genre: "overpeinzingen" in een "dagboek". Niettemin, als Ernest zijn dagboek herlezen had zou hij gemerkt hebben dat hij dezelfde anekdote twee keer opdist, de ene keer in het Frans ("vous ne cachez rien dans vos chaussures", blz. 30) en de tweede keer in het Nederlands ("dieje hee zeker niks in zijn kaase steke", blz. 74). Dezelfde medegevangenen worden de ene keer kies anoniem omschreven, maar een andere keer voluit met naam en toenaam genoemd. Nu, herlezen is er allicht niet te veel bij voor iemand die zelf zegt dat er voor een schrijver niets erger is dan zijn eigen boeken te moeten lezen.

Cel 269 handelt over de opsluiting van de auteur na de oorlog, en De Witte (pun intended) is ver te zoeken in dit verslag uit de Belgische goelag onder de knoet van weerstanders van het elfde uur. Zelfs (wie zou het van Ernest Claes verwachten?) een flinke vleug erotiek ontbreekt niet wanneer hij in eenzelfde celwagen en ondervraging belandt als de betoverende Y.G. met haar blonde krullen, lange benen, en harde borstjes die trots vooruitsteken onder een zacht wollen bloesje—aldus Ernest, met de paternoster in de zak, enkele bladzijden lang.

Ik heb zeer genoten van het onderdeel "De Rappe", waarin de gelijknamige nieuwbakken communist de aalmoezenier manhaftig tegemoet treedt, maar door de laatste volgens het bekende judo-beginsel (meegeven met de aanvaller) ontwapend wordt.

—Mijnheer de pastoor, het is niet vandoen dat ge nog bij mij komt zulle, ik ben kommunist... ik ben geen kattekop meer.—Dat is niks, Rappe, ik eigenlijk ook niet. 

(haha, die zit!) en

—Die mannen van uw soort ken ik nu, mijnheer de pastoor, ik heb daar niet veel vertrouwen in.—Ik ook niet, Rappe.

(hahaha). Er zijn wel meer tragikomische onderdelen, zoals de verwarring tussen de "goede" en de "slechte" Verellen, en ampele illustratie van de sheer stupidity die Oscar Wilde in gelijkaardige omstandigheden mocht waarnemen. De brutale rechteloze toestand van die dagen wordt ingehouden en bijwijlen grappig weergegeven, hetgeen aan het schrijnende karakter geen afbreuk doet. Zo krijgt de schrijver, die al gratuit in elkaar geslagen is, te horen

—Vous êtes calotin?
—Comment donc!
—Alleie!... A la messe!... Goat daor in de gang staon...mee aa bakkes noa de muur.

Onze tijd is er een van fel-overdreven-tot-masochistische excuses annex herstelbetalingen, aan iedereen, uit alle windstreken, zelfs aan gangsters die niet omringd zijn geweest met alle zorgen waarop zij recht hebben. De kleinste procedurefout volstaat om notoire criminelen grijnzend de gevangenis te zien buitenwandelen. Men vraagt zich af wanneer de Belgische Staat, de koning, de magistratuur en de Vaderlandse Verenigingen zich eens zullen excuseren voor de opsluiting, mishandeling en broodroof waarvan duizenden onschuldigen, met inbegrip van hun nog onschuldiger familieleden, het slachtoffer geweest zijn?

(Hier een uittreksel)

Toevoeging 3 maart 2019. Aan mijn selectie Daar is een mens verdronken (1950) en Cel 269 (1952) wens ik toe te voegen "Bei uns in Deutschland" (1919). Ik heb het boek met veel genoegen gelezen zodra ik een routine bedacht had om het irriterend misbruik van 'daar' te omzeilen. Zodra ik uit mijn ooghoek een 'daar' zag naderen verving ik dat in gedachten snel door 'er', en zo werd het draaglijk. In het boek beschrijft Claes zijn krijgsgevangenschap in Duitsland, waaruit hij na enkele maanden wist te ontsnappen m.b.v. een 'aangepaste' armband van het Rode Kruis waarmee hij zich als brancardier voordeed. (Ik moest denken aan Céline die naar Denemarken wist te ontkomen met een gelijkaardige armbandtruc.) Hoofdfiguur naast Claes zelf is de proletarische plantrekker en fantast Wies Van Landeghem. In mijn feestuitgave

wordt het boek aangevuld met originele dagboeknotities en met "Mijn vriend Wies Van Landeghem". Het geheel is zeer waardevol. De dagboeken geven een heel andere kijk op de toestanden en de mensen dan de roman (want dat is het), en de dramatische scène van soldaat Claes die voor straf 2 dagen aan 'de paal' staat vindt men in het dagboek zelfs niet terug. De bizarre vriendschap Claes-Van Landeghem vond ik heel pakkend.

Ik moet bekennen dat ik enkele bladzijden van het boek overgeslagen heb: "de paal die spreekt" (ai ai ai, een sprekende paal) en "de rode visioenen" met zijn metafysische natuurimpressies. Op sommige plaatsen ergerde ik mij ook aan Vlaemsche woorden die mij aan Streuvels zijn gewrocht deden denken, en die volgens mij niet eens bestaan. Vreemd genoeg staat er ook veel onvervalst Hollands in: "huilen' (wenen), "hollen" (lopen), een "kop koffie", "bonbons", "jasje" enzovoort. Ik ben het met opzet gaan natrekken, maar inderdaad: zo stond het er al in 1919. Een Nederlandse corrector? misschien zelfs zijn Nederlands vrouwtje Stephanie Vetter?

Toevoeging 1 april 2022.

 *