De machtige dichter Drs. P. overleed op 13 juni 2015, in de gezegende leeftijd van vijfennegentig jaar. In mijn binnenzak draag ik permanent De veerpont van de meester, als onderdeel van mijn poëtisch vademecum. Dit is ook het moment om nog eens te verklaren dat ik bij diegenen hoor die vinden dat poëzie in de eerste plaats vorm is, die op mysterieuze wijze de inhoud voortbrengt (zie Verba Tene). Vormvaster en compromislozer dan Drs. P. vindt men ze niet! Hij kan zelfs bogen op een zeldzaam feit: hij heeft in het Nederlands een nieuwe versvorm ingang doen vinden.
In
geeft hij daar, onder het lemma Ollekebolleke, toelichting bij. Wij beginnen echter met een beschrijving van het afgewerkte product, dat gebaseerd is op de dactylus: een beklemtoonde lettergreep gevolgd door twee onbeklemtoonde. De benaming Ollekebolleke weerspiegelt de luchtigheid van het genre in een kenmerkende dubbele dactylus.
Een Ollekebolleke bestaat vormelijk uit 2 kwatrijnen van elk vier regels, die inhoudelijk vier zinnen vormen.
Kwatrijn A.
Zin I = regel 1: dubbele dactylus (liefst met het motto)
Zin II = regel 2: dubbele dactylus (liefst met het onderwerp)
Zin III = regels 3 en 4: drie dactyli gevolgd door 1 beklemtoonde lettergreep. De zin loopt bij voorkeur over de twee regels door, en regel 3 hoeft niet uit twee dactyli te bestaan.
Kwatrijn B.
Zin IV= regels 5-6-7-8, opgebouwd zoals het eerste kwatrijn, maar met als bijkomende vereisten: (i) regel 6 bestaat uit één enkel zeslettergrepig woord met de hoofdklemtoon op de vierde lettergreep en (ii) regel 8 rijmt op regel 4. De zin loopt bij voorkeur over de vier regels door, en regel 7 hoeft niet uit twee dactyli te bestaan.
Het Ollekebolleke is een variant van de Engelse Double Dactyl uit de jaren vijftig, die ervan verschilt door twee bijkomende restricties: de eerste regel moest onzin zijn (bijvoorbeeld Hickory dickory) en de regels 3 en 7 moesten, zoals de twee voorafgaande, eveneens dubbele dactyli zijn. Die laatste starre bepaling, aldus Drs. P., veroorzaakt grote lelijkheid en om dat te verhelpen heeft hij die restrictie opgeheven.
De meester heeft, met kenmerkend vakmanschap, de hele structuur zelf in puntgave exemplaren verwoord, twee voor zover mij bekend. In het eerste moet men het schema van de dactylus (— v v) meelezen, b.v. als POM-pom-pom, anders komt de telling niet uit en, zoals P zelf zegt, een ongaaf exemplaar is geen ollekebolleke.
P.S. Naast heldere uitleg bevat deze Wikipediabladzijde ook een voorbeeldig autorefererend exemplaar:
In 2002 (de meester was toen pas 83) verscheen
waarin de Odyssee in 79 ollekebollekes samengevat wordt. Een hele prestatie, maar—gemeten met de onverbiddelijke standaard die Drs. P voor dichtvormen hanteerde—niet vrij van smetten. Vele van de 79 zijn verre van volmaakt, vooral doordat de klemtonen niet op de natuurlijke plaatsen liggen. Sommige etaleren zelfs onbeschroomd fouten waarvoor Drs. P zelf in zijn Versvormen uitdrukkelijk waarschuwde. Als finale waarschuwing gaf hij mee
En dit dan, Heinz?
Blijkbaar laat de Odyssee, een (enigszins) samenhangend verhaal van lange adem, zich niet gemakkelijk in Ollekebollekes vertellen. Dante gebruikte terzinen voor zijn epos.
Toevoeging 23 juni 2015. NRC-Handelsblad deed een oproep aan zijn lezers om het heengaan van P in een ollekebolleke te herdenken, en op 18 juni verscheen de selectie van 17 die de jury de beste vond. Bij kritische nalezing blijkt de meerderheid (11 van 17) echt niet door de beugel te kunnen wegens foute klemtonen en verboden enjambementen. Van de resterende zes verkies ik dit, van Niklaas Hoekstra. Perfect is het nochtans niet, want negentien-NE-gentien klinkt hier onnatuurlijk.
In
geeft hij daar, onder het lemma Ollekebolleke, toelichting bij. Wij beginnen echter met een beschrijving van het afgewerkte product, dat gebaseerd is op de dactylus: een beklemtoonde lettergreep gevolgd door twee onbeklemtoonde. De benaming Ollekebolleke weerspiegelt de luchtigheid van het genre in een kenmerkende dubbele dactylus.
Een Ollekebolleke bestaat vormelijk uit 2 kwatrijnen van elk vier regels, die inhoudelijk vier zinnen vormen.
Kwatrijn A.
Zin I = regel 1: dubbele dactylus (liefst met het motto)
Zin II = regel 2: dubbele dactylus (liefst met het onderwerp)
Zin III = regels 3 en 4: drie dactyli gevolgd door 1 beklemtoonde lettergreep. De zin loopt bij voorkeur over de twee regels door, en regel 3 hoeft niet uit twee dactyli te bestaan.
Kwatrijn B.
Zin IV= regels 5-6-7-8, opgebouwd zoals het eerste kwatrijn, maar met als bijkomende vereisten: (i) regel 6 bestaat uit één enkel zeslettergrepig woord met de hoofdklemtoon op de vierde lettergreep en (ii) regel 8 rijmt op regel 4. De zin loopt bij voorkeur over de vier regels door, en regel 7 hoeft niet uit twee dactyli te bestaan.
Het Ollekebolleke is een variant van de Engelse Double Dactyl uit de jaren vijftig, die ervan verschilt door twee bijkomende restricties: de eerste regel moest onzin zijn (bijvoorbeeld Hickory dickory) en de regels 3 en 7 moesten, zoals de twee voorafgaande, eveneens dubbele dactyli zijn. Die laatste starre bepaling, aldus Drs. P., veroorzaakt grote lelijkheid en om dat te verhelpen heeft hij die restrictie opgeheven.
De meester heeft, met kenmerkend vakmanschap, de hele structuur zelf in puntgave exemplaren verwoord, twee voor zover mij bekend. In het eerste moet men het schema van de dactylus (— v v) meelezen, b.v. als POM-pom-pom, anders komt de telling niet uit en, zoals P zelf zegt, een ongaaf exemplaar is geen ollekebolleke.
Aanhef moet motto zijnen
Hier komt het onderwerp
Metrum is dactylus (— v v)
Stop
Tweede couplet, waarin
Ononderbrokenheid
En de voltooiing:
Het rijm duikt nu op
Dactylus! Dactylus!Vlak na zijn overlijden dook een volmaakt Ollekebolleke op waarin Drs. P. eigenhandig zijn verscheiden aankondigt. Van klasse gesproken!
Olleke bolleke
Tweemaal vier regels
Die rijmen aan 't slot
Kreet, naam en één woord met
Zeslettergrepigheid
Moeilijk te maken, maar
Wat een genot!
P.S. Naast heldere uitleg bevat deze Wikipediabladzijde ook een voorbeeldig autorefererend exemplaar:
O Wikipedia!
Wat een artikelen
Zoveel te lezen en
Zo weinig tijd
Dat mijn onwetendheid
Encyclopedische
Omvang bereikt heeft is
Nu wel een feit
De Odyssee van Drs. P
In 2002 (de meester was toen pas 83) verscheen
waarin de Odyssee in 79 ollekebollekes samengevat wordt. Een hele prestatie, maar—gemeten met de onverbiddelijke standaard die Drs. P voor dichtvormen hanteerde—niet vrij van smetten. Vele van de 79 zijn verre van volmaakt, vooral doordat de klemtonen niet op de natuurlijke plaatsen liggen. Sommige etaleren zelfs onbeschroomd fouten waarvoor Drs. P zelf in zijn Versvormen uitdrukkelijk waarschuwde. Als finale waarschuwing gaf hij mee
Denk erom: geen enjambement
tussen regel 1 en regel 2, regel 2 en regel 3, regel 4 en regel 5.
En dit dan, Heinz?
En dat gesoebat steeds...en dit?
Echter, hun aandringen
Wordt door Penelope (enjambement 2->3)
Schrander geremd
Want zij beroept zich op
Activiteitsnoodzaak
Nopens een kleed
Voor Laërtes bestemd
Stuurt hem naar Sparta door (aanhef? motto?)
Is Menelaos daar?
Ja; en die zegt:
'Ooit heeft Proteus bericht
Waar O. eens toeven zou— (enjambement 4->5)
't Alleronvindbaarste (1 woord?)
Eiland Ogygia'
T. is ontsticht. (losse zin als regel 8)
Blijkbaar laat de Odyssee, een (enigszins) samenhangend verhaal van lange adem, zich niet gemakkelijk in Ollekebollekes vertellen. Dante gebruikte terzinen voor zijn epos.
Toevoeging 23 juni 2015. NRC-Handelsblad deed een oproep aan zijn lezers om het heengaan van P in een ollekebolleke te herdenken, en op 18 juni verscheen de selectie van 17 die de jury de beste vond. Bij kritische nalezing blijkt de meerderheid (11 van 17) echt niet door de beugel te kunnen wegens foute klemtonen en verboden enjambementen. Van de resterende zes verkies ik dit, van Niklaas Hoekstra. Perfect is het nochtans niet, want negentien-NE-gentien klinkt hier onnatuurlijk.
Groet aan de grootmeester!
Lof voor zijn levenswerk
Speels was de strekking
Maar vast was de vorm
Zelfs zijn geboortejaar
1919
Hield zich aan Polzers
Onwrikbare norm