Taal is aan mode onderhevig, en wie een beetje 'hip' wil overkomen
doet er goed aan, de laatste trend op te pikken. Daarnaast is er nog de
massa die gewoon met elke wind meedrijft bij gebrek aan een eigen norm.
Zo is het woord 'plaats' in het laatste decennium absoluut taboe
geworden. Het Nederlands kent 'plaats' en 'plek' als verwante woorden,
met soms het ene en soms het andere aangewezen. Op zijn been heeft men
een blauwe 'plek' en wie 'blauwe plaats' zegt maakt zich belachelijk.
Men heeft een bepaalde officiële 'geboorteplaats' en wie daar
'geboorteplek' van maakt... is het slachtoffer van de laatste modegril.
Het is irriterend, zeker, en soms ongewild komisch (een 'geboorteplek'
doet mij aan een moedervlek denken) maar echt rampzalig is het niet.
Ach, het zal wel weer overwaaien.
Van een heel andere orde is het feit dat Nederlanders een bepaald werkwoord uit hun woordenschat geschrapt hebben (tot daar nog aan toe) en dat gewoon vervangen hebben door zijn tegendeel. Een beetje zoals taalarme Vlamingen het werkwoord 'heten' verloren zijn, en dat vervangen hebben door zijn tegendeel 'noemen'. Correct sprekende Vlamingen doen dat niet, en voelen de fout scherp aan. Het Nederlandse geval is erger: veel verspreider, en dieper ingeworteld. Het gaat om het werkwoord 'meebrengen', dat vervangen is door zijn tegendeel 'meenemen'. Op het Nederlandse territorium is de verdwijning van het werkwoord 'meebrengen' totaal. Het zou een irriterende maar onschuldige gril zijn mocht het, zoals bij 'plaats/plek', om twee varianten gaan, maar 'meebrengen/meenemen' zijn wel degelijk elkaars tegendeel, zoals 'komen' en 'gaan' elkaars tegendeel zijn. Dat is letterlijk het geval, want meebrengen is 'bij je hebben als je komt' (voorbeeld: 'iets lekkers meebrengen voor bij de koffie') en meenemen is 'bij je hebben als je ergens heen gaat' (voorbeeld: 'eten meenemen voor onderweg').
In het mooie AVRO-programma 'Tussen Kunst en Kitsch' hoor je een expert aan een bezoeker wel eens vragen 'Wat heeft u meegenomen?' waarop de betrokkene zonder enige schaamte een gouden horloge op tafel legt waarvan hij beweert dat het van zijn grootvader geweest is. Ik zou mij door de vraag, wat ik meegenomen heb, in mijn eer aangesproken voelen!
Of deze. In een documentaire, op 9 februari 2009 door de VPRO uitgezonden, legde een economist uit wat de originaliteit was van de Singaporese visie in 1965. Toenmalige ontwikkelingslanden waren ervan overtuigd, aldus de zegsman, dat foreign investment is capitalists taking the profits and running away terwijl Singapore said: ‘no! Foreign investors bring in capital.' De pregnante tegenstelling tussen 'take the profits' en 'bring in capital' werd in de ondertitels weergegeven als 'smeren hem met de winst' en ... 'nemen kapitaal mee'. Pardon? Dat is geen tegenstelling, maar gewoon twee keer hetzelfde! Het is de weergave van 'take the profits' en 'take the capital', want to bring = meebrengen, to take = meenemen.
Wie zich het werkwoord 'meebrengen' nog herinnert, maar meent dat 'meenemen' hetzelfde betekent, moet eens de voorbeelden bekijken die Van Dale bij 'meebrengen' geeft, en die naar zijn 'meenemen' vertalen. Hij krijgt dan het volgende:
Of deze, een citaat dat het Woordenboek der Nederlandsche Taal onder 'medebrengen' geeft:
Trouwens, als 'meebrengen' (met zich brengen) en 'meenemen' (met zich nemen) synoniem zijn, dan zouden ook 'brengen' en 'nemen' dat moeten zijn. Dan betekent 'ik neem uw geld' hetzelfde als 'Ik breng uw geld.' Fraaie samenleving wordt dat in Nederland!
Neen, het is onmiskenbaar een fout, en niet eens zo erg oud. Bij de intocht van Sinterklaas in Amsterdam, in 1934, riepen de Amsterdamse kinderen de Zwarte Pieten toe (horresco referens): Dag roetmoppen! Heppie wat foor me meegebracht? (Eugenie Boer en John Helsloot, Het Sinterklaasboek, Waanders Uitgevers 2009, blz.231.) Een 0 voor Politieke Correctheid en Dictie, maar een 10 voor Woordenschat! Bomans (gestorven in 1971) heeft ongeveer het beste Nederlands sedert Multatuli geschreven, en bij hem vindt men die fout evenmin als bij de Amsterdamse straatjochies. Bij de laatste zitting had Thijm een doosje meegebracht, schrijft hij keurig (Werken V, blz.727). Kees van Kooten, doorgaans ook voortreffelijk, betrapt men er wel op. Zijn vrouw, die hem zegt dat de drogist nog wel enkele kwikthermometers in huis heeft, krijgt te horen: **** er dan vanmiddag eentje mee, alsjeblieft. (Humo 1990, in: Het Leukste uit Humo, 2001, blz.28, Thermotut). Kees toch! Waren uit een winkel 'meenemen' gaat zelfs de slappe rugge(n)graatloze Van Dale te ver. In zijn editie van 1976 (de eerste waarin het verschijnsel vermeld staat) heet het dat 'meenemen' in de betekenis 'meebrengen, t.w. als gekochte waar' af te keuren is. In de editie 1984 is dat al afgezwakt tot eigenlijk onjuist, en in 2005 is er van afkeuren geen sprake meer: onder de betekenissen van 'meenemen' staat gewoon 'meebrengen, t.w. als gekochte waar'. Zo gaan normen en waarden dus teloor. Overigens, wat doet het er eigenlijk toe, dat Van Dale iets wel of niet afkeurt? In de voorwoorden bij de diverse edities leest men zowel dat het woordenboek 'gewoon registreert' als dat het 'in principe normeert', wat dat laatste ook mag betekenen. Veel zal het wel niet zijn, want het debiele 'noemen' voor 'heten' wordt afgedaan met de geografische toevoeging 'in België'.
Van een heel andere orde is het feit dat Nederlanders een bepaald werkwoord uit hun woordenschat geschrapt hebben (tot daar nog aan toe) en dat gewoon vervangen hebben door zijn tegendeel. Een beetje zoals taalarme Vlamingen het werkwoord 'heten' verloren zijn, en dat vervangen hebben door zijn tegendeel 'noemen'. Correct sprekende Vlamingen doen dat niet, en voelen de fout scherp aan. Het Nederlandse geval is erger: veel verspreider, en dieper ingeworteld. Het gaat om het werkwoord 'meebrengen', dat vervangen is door zijn tegendeel 'meenemen'. Op het Nederlandse territorium is de verdwijning van het werkwoord 'meebrengen' totaal. Het zou een irriterende maar onschuldige gril zijn mocht het, zoals bij 'plaats/plek', om twee varianten gaan, maar 'meebrengen/meenemen' zijn wel degelijk elkaars tegendeel, zoals 'komen' en 'gaan' elkaars tegendeel zijn. Dat is letterlijk het geval, want meebrengen is 'bij je hebben als je komt' (voorbeeld: 'iets lekkers meebrengen voor bij de koffie') en meenemen is 'bij je hebben als je ergens heen gaat' (voorbeeld: 'eten meenemen voor onderweg').
In het mooie AVRO-programma 'Tussen Kunst en Kitsch' hoor je een expert aan een bezoeker wel eens vragen 'Wat heeft u meegenomen?' waarop de betrokkene zonder enige schaamte een gouden horloge op tafel legt waarvan hij beweert dat het van zijn grootvader geweest is. Ik zou mij door de vraag, wat ik meegenomen heb, in mijn eer aangesproken voelen!
Of deze. In een documentaire, op 9 februari 2009 door de VPRO uitgezonden, legde een economist uit wat de originaliteit was van de Singaporese visie in 1965. Toenmalige ontwikkelingslanden waren ervan overtuigd, aldus de zegsman, dat foreign investment is capitalists taking the profits and running away terwijl Singapore said: ‘no! Foreign investors bring in capital.' De pregnante tegenstelling tussen 'take the profits' en 'bring in capital' werd in de ondertitels weergegeven als 'smeren hem met de winst' en ... 'nemen kapitaal mee'. Pardon? Dat is geen tegenstelling, maar gewoon twee keer hetzelfde! Het is de weergave van 'take the profits' en 'take the capital', want to bring = meebrengen, to take = meenemen.
Wie zich het werkwoord 'meebrengen' nog herinnert, maar meent dat 'meenemen' hetzelfde betekent, moet eens de voorbeelden bekijken die Van Dale bij 'meebrengen' geeft, en die naar zijn 'meenemen' vertalen. Hij krijgt dan het volgende:
'het ene woord neemt het andere mee'
'dat neemt de oude dag zo mee'
'ieder kind neemt zijn eigen zorgen mee'
'zijn eigen belang neemt dit zo mee'
'dit neemt natuurlijk mee...'
'de gelegenheid nam het mee'
'het gebruik neemt dit mee'.
Of deze, een citaat dat het Woordenboek der Nederlandsche Taal onder 'medebrengen' geeft:
'wij hebben op deze wereld niets meegenomen
en zullen daar ook niets uit wegdragen'.
Trouwens, als 'meebrengen' (met zich brengen) en 'meenemen' (met zich nemen) synoniem zijn, dan zouden ook 'brengen' en 'nemen' dat moeten zijn. Dan betekent 'ik neem uw geld' hetzelfde als 'Ik breng uw geld.' Fraaie samenleving wordt dat in Nederland!
Neen, het is onmiskenbaar een fout, en niet eens zo erg oud. Bij de intocht van Sinterklaas in Amsterdam, in 1934, riepen de Amsterdamse kinderen de Zwarte Pieten toe (horresco referens): Dag roetmoppen! Heppie wat foor me meegebracht? (Eugenie Boer en John Helsloot, Het Sinterklaasboek, Waanders Uitgevers 2009, blz.231.) Een 0 voor Politieke Correctheid en Dictie, maar een 10 voor Woordenschat! Bomans (gestorven in 1971) heeft ongeveer het beste Nederlands sedert Multatuli geschreven, en bij hem vindt men die fout evenmin als bij de Amsterdamse straatjochies. Bij de laatste zitting had Thijm een doosje meegebracht, schrijft hij keurig (Werken V, blz.727). Kees van Kooten, doorgaans ook voortreffelijk, betrapt men er wel op. Zijn vrouw, die hem zegt dat de drogist nog wel enkele kwikthermometers in huis heeft, krijgt te horen: **** er dan vanmiddag eentje mee, alsjeblieft. (Humo 1990, in: Het Leukste uit Humo, 2001, blz.28, Thermotut). Kees toch! Waren uit een winkel 'meenemen' gaat zelfs de slappe rugge(n)graatloze Van Dale te ver. In zijn editie van 1976 (de eerste waarin het verschijnsel vermeld staat) heet het dat 'meenemen' in de betekenis 'meebrengen, t.w. als gekochte waar' af te keuren is. In de editie 1984 is dat al afgezwakt tot eigenlijk onjuist, en in 2005 is er van afkeuren geen sprake meer: onder de betekenissen van 'meenemen' staat gewoon 'meebrengen, t.w. als gekochte waar'. Zo gaan normen en waarden dus teloor. Overigens, wat doet het er eigenlijk toe, dat Van Dale iets wel of niet afkeurt? In de voorwoorden bij de diverse edities leest men zowel dat het woordenboek 'gewoon registreert' als dat het 'in principe normeert', wat dat laatste ook mag betekenen. Veel zal het wel niet zijn, want het debiele 'noemen' voor 'heten' wordt afgedaan met de geografische toevoeging 'in België'.
In dit plaatje uit 1950 (vertaling door en voor Nederlanders) staat het nog netjes zoals het hoort: links 'meebrengen', rechts 'meenemen'.
Het oudste optreden van het irriterende verschijnsel heb ik waargenomen bij Jan Cremer, Made in U$A, geschreven in 1968: 'Neem voor mij een broodje ham en kaas met een zure augurk en een lichte koffie mee,' gilde ze naar een jongen die eerst aan een bureau had gezeten en nu de deur uitliep (p.137). Cremer schrijft slordige, kromme zinnen en zijn primeur heeft geen verdienste. Daarentegen: Portnoy's klacht, een uiterst correcte vertaling door Else Hoog, dateert uit diezelfde tijd (verscheen in 1969) en bevat nog uitsluitend het correcte "meebrengen". In 1979 is het al volop prijs in Dood op krediet, de overigens magistrale vertaling door Frans van Woerden van Céline's knoert. De drank namen we om de beurt mee (p.510) betekent volgens mij dat ieder om de beurt de drank ontvreemdde, maar het origineel leert mij dat er wel degelijk zou moeten staan brachten we om de beurt mee (on en ramenait chacun son tour).
Toegevoegd 8 december 2020. Uit Facebook:
